Τουρκοκυπριακή ανταρσία

Μέρος Β΄

Την περασμένη Κυριακή είδαμε σε συντομία τούς βασικότερους λόγους που καθίστατο ανέφικτη η ομαλή λειτουργία της κυβερνητικής μηχανής του νεοσύστατου κυπριακού κράτους, διότι το τραγελαφικό δοτό Σύνταγμά του περιελάμβανε πρόνοιες, που δεν επέτρεπαν, με κανέναν τρόπο, τη στερέωση και την ομαλή λειτουργία του. Είδαμε πώς ο Μακάριος είχε ετοιμάσει προτάσεις για την τροποποίηση του Συντάγματος σε 13 σημεία και την απόρριψή τους από την Τουρκία, με την απειλή εισβολής, προτού ακόμη απαντήσει ο Δρ Κουτσιούκ.

Οι Τούρκοι και το δίδυμο της τουρκοκυπριακής ηγεσίας Κουτσιούκ - Ντενκτάς είχαν ήδη προετοιμάσει το έδαφος για ένοπλη ανταρσία, με απώτερο σκοπό τη διχοτόμηση της Κύπρου. Δυο αδιάψευστες μαρτυρίες αποκαλύπτουν τις στρατιωτικές προπαρασκευές των Τούρκων. Η πρώτη είναι η περίπτωση της βύθισης του πλοιαρίου «Ντενίζ», που μετέφερε πολεμικό υλικό για τις ανάγκες του παράνομου τουρκοκυπριακού στρατού, και η δεύτερη η αποκάλυψη του απορρήτου εγγράφου Κουτσιούκ - Ντενκτάς, με το οποίο ζητούσαν την επέμβαση της Τουρκίας για τη διχοτόμηση της Κύπρου και τη δημιουργία τουρκοκυπριακού κράτους. Ο Μακάριος κατέβαλλε απεγνωσμένες προσπάθειες για την εδραίωση της αρτισύστατης Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά, δυστυχώς, οι προσπάθειες απέτυχαν, διότι η Τουρκία είχε πάρει την απόφαση για τη διχοτόμηση της Κύπρου.

Η βύθιση του «Ντενίζ»

Οκτώ μόνο μήνες μετά την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης - Λονδίνου, με τους Βρετανούς ουσιαστικά ακόμη κυρίαρχους της Κύπρου, ένα βρετανικό ναρκαλιευτικό εντόπισε στις 18 Οκτώβρη 1959 στ’ ανοιχτά της Αμμοχώστου ένα καΐκι. Όταν οι Άγγλοι το πλησίασαν, ο Τούρκος καπετάνιος προσπάθησε να διαφύγει, αλλά το βρετανικό ναρκαλιευτικό τον καταδίωξε. Όταν ο Τούρκος καπετάνιος πείστηκε ότι δεν μπορούσε να διαφύγει, διέταξε τους άντρες του να το βυθίσουν με ολόκληρο το φορτίο του. Προτού βυθιστεί το καράβι, οι Άγγλοι που το πλησίασαν, διαπίστωσαν ότι ήταν το τουρκικό «Ντενίζ» και προτού αυτοβυθισθεί, κατόρθωσαν να κατάσχουν δυο κιβώτια από το φορτίο του. Όταν τα άνοιξαν, διαπίστωσαν ότι ήταν γεμάτα σφαίρες. Εκτός από τα δυο κιβώτια, οι Βρετανοί πρόλαβαν επίσης να συλλάβουν και τον καπετάνιο του σκάφους. Αμέσως μετά καταδίωξαν τα δύο μέλη του πληρώματος, που επιχείρησαν ν’ απομακρυνθούν με λαστιχένια βάρκα. Τελικά, μετά από μια δίωρη καταδίωξη, συνελήφθησαν και τα άλλα δύο μέλη του πληρώματος του «Ντενίζ» και οδηγήθηκαν στη στεριά, όπου μαζί με τον καπετάνιο τους κατηγορήθηκαν για παράνομη εισαγωγή οπλισμού στο νησί. Όπως διαπιστώθηκε, καπετάνιος του σκάφους ήταν ο Ρεσάτ Γιαβούς και πλήρωμα οι Μουράτ Γκουντούζ και Οζούλ Κόντογλου.

Μόλις έγινε γνωστή στη Λευκωσία η υπόθεση του «Ντενίζ» προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων. Ο Μακάριος, που κατέβαλλε μεγάλες, σκληρές προσπάθειες για να οικοδομήσει το ζυριχικό κράτος, που ήταν ακόμη στα σπάργανά του, αναστατώθηκε. Βαθύτατα αισθήματα ανησυχίας, αγωνίας και αμηχανίας τον κυρίευσαν. Είχε βέβαια πληροφορίες ότι οι Τουρκοκύπριοι εκπαιδεύονταν στα όπλα, αλλά όχι μέχρι ποιου σημείου είχαν φθάσει οι παράνομες ενέργειές τους, προτού καν προλάβει να δημιουργηθεί το κυπριακό κράτος.

Η αντιπολίτευση, μ’ επικεφαλής τους Γιάννη Κληρίδη και Θεμιστοκλή Δέρβη, ηγέτες της Δημοκρατικής Ένωσης, που είχε ταχθεί εναντίον των συμφωνιών Ζυρίχης - Λονδίνου, ζητούσαν επίμονα από τον Αρχιεπίσκοπο να εκμεταλλευτεί την υπόθεση «Ντενίζ» και να καταγγείλει τις συμφωνίες, αλλά ο Μακάριος δεν δέχθηκε την εισήγησή τους. Συνέχισε τις προσπάθειές του για την εγκαθίδρυση του κυπριακού κράτους.

Από την άλλη, Άγκυρα, τουρκοκυπριακή ηγεσία και αποικιακή κυβέρνηση προσπαθούσαν αφενός με κάθε τρόπο και μέσο να υποβαθμίσουν και υποτιμήσουν τη σημασία του γεγονότος και, αφετέρου, να φυγαδεύσουν στην Τουρκία, αβρόχοις ποσί», τους τρεις συλληφθέντες του πληρώματος «Ντενίζ». Στην Άγκυρα, ο υπουργός Εξωτερικών, Ρουστού Ζορλού, προσπαθούσε να βγάλει «καθαρή» την κυβέρνησή του. Σε μια γελοία ανακοίνωση, για την οποία γελούσε και το παρδαλό κατσίκι, ανέφερε ότι: «Το ‘‘Ντενίζ’’, που βυθίστηκε στ’ ανοιχτά της Κύπρου, ήταν αλιευτικό και με τα τουφέκια που μετέφερε, το πλήρωμά του σκότωνε τα δελφίνια, που κατέστρεφαν τα δίκτυα». Και θεωρούσε το θέμα λήξαν.

Τελικά οι τρεις Τούρκοι οδηγήθηκαν στο δικαστήριο, κατηγορήθηκαν για παράνομη εισαγωγή οπλισμού στην Κύπρο και καταδικάστηκαν σε εννεάμηνη φυλάκιση, με τον όρο να εκτίσουν την ποινή τους στην Τουρκία. Την επομένη μέρα απεστάλησαν με αεροπλάνο στην Άγκυρα. Η αγγλοτουρκική συμπαιγνία σε βάρος της Κύπρου έκανε το θαύμα της.

Το υπόμνημα Κουτσιούκ - Ντενκτάς στην Άγκυρα

Η δεύτερη αδιάψευστη απόδειξη της σκευωρίας Άγκυρας - τουρκοκυπριακής ηγεσίας για διχοτόμηση της Κύπρου αποκαλύφθηκε μετά την ανταρσία της 21ης Δεκεμβρίου 1963. Στο γραφείο του Υπουργού Γεωργίας, Φαζίλ Πλουμέρ, ο οποίος είχε αποχωρήσει από την Κυβέρνηση, βρέθηκε από τον αντικαταστάτη του, Τάσσο Παπαδόπουλο, μετέπειτα Πρόεδρο της Δημοκρατίας, απόρρητο έγγραφο - έκθεση, ημερομηνίας 14.9.1963, υπογραμμένη από τον Αντιπρόεδρο της Δημοκρατίας Δρα Φαζίλ Κουτσιούκ και τον πρόεδρο της Βουλής της τουρκικής Κοινότητας, Ραούφ Ντενκτάς, με την οποία εζητείτο η διχοτόμηση της Κύπρου. Στην έκθεση ζητείται η ενεργός ανάμειξη της Τουρκίας για την εφαρμογή του διχοτομικού σχεδίου, όπου τονίζεται: «Για την περίπτωση που Έλληνες θα ακύρωναν επίσημα ή θα το τροποποιούσαν, υπάρχει, κατά την άποψή μας, ένα μόνο πράγμα που μπορεί να κάνει η τουρκική κοινότητα. Να πάρει τις τύχες της στα δικά της χέρια και να εγκαθιδρύσει μια Κυπριακή Δημοκρατία, έξω από τις Συμφωνίες της Ζυρίχης, σύμφωνα με το αξίωμα όταν το εμπόδιο παραμερίζεται, περνάει κανείς στο απαγορευμένο…». Στο υπόμνημα Κουτσιούκ - Ντενκτάς καθορίζονται και δύο απαλλαχτικά σχέδια για την διχοτόμηση της Κύπρου.

Σχέδιο επέμβασης

Τα κύρια σημεία του σχεδίου επέμβασης της Τουρκίας είναι:

1. Ο Τούρκος Αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας θα γίνει αποδεχτός ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας της τουρκικής κοινότητας και θα εγκατασταθεί μια κυβέρνηση -που θα αποτελείται ολοκληρωτικά από Τούρκους- σύμφωνα με προβλέψεις του υπάρχοντος Συντάγματος.
2. Η μητέρα πατρίδα μας θα αναγνωρίσει αμέσως την κυβέρνηση που θα σχηματιστεί και η οποία θα ζητήσει τη βοήθεια της μητέρας πατρίδας.
3. Τη επέμβαση της μητέρας πατρίδας θα ακολουθήσει το αίτημα γι’ αυτήν τη βοήθεια και αν χρειαστεί, θα αναγνωριστούν δικαιώματα της τουρκικής Δημοκρατίας στους Τουρκοκυπρίους που είναι εγκατεστημένοι στην Τουρκία, θα τους δοθούν διαβατήρια εκ των προτέρων έτοιμα, στο όνομα της τουρκικής Δημοκρατίας και έτσι θα εξασφαλιστεί η διείσδυσή τους στην Κύπρο.
4. Στο μνημόνιο Κουτσιούκ - Ντενκτάς προς την Άγκυρα περιλαμβάνονται και τα εξής, που μιλούν για την επιβολή της διχοτόμησης: Όταν θα ξεκινήσει ο αγώνας, η τουρκική κοινότητα, που θα είναι διασκορπισμένη στο νησί, θα συγκεντρωθεί αναγκαστικά σε μια περιοχή, την οποία θα χρειαστεί να υπερασπίσει. Η επιλογή της περιοχής θα εξαρτηθεί από το στρατηγικό σχέδιο που θα ετοιμαστεί από ειδικούς. Πριν από την έναρξη του αγώνα θα είναι αναγκαίο να έχουν ετοιμαστεί λεπτομερή σχέδια για την αύξηση της στρατιωτικής κινητικότητας της τουρκικής κοινότητας και για τα εφόδια, αποθέματα, την υποστήριξη και την ενίσχυση από τη μητέρα πατρίδα.

Η δική μας πλευρά γνώριζε τα πάντα από πράκτορες Τουρκοκύπριους αξιωματικούς της Αστυνομίας και ανώτερους δημόσιους υπαλλήλους και προετοιμαζόταν. Περιοριζόταν στη δημιουργία ενόπλων ομάδων, που εκπαιδεύονταν από αξιωματικούς του Ελληνικού και του Κυπριακού Στρατού, ανεξάρτητων της μιας από την άλλη. Ισχυρότερη, με τον κωδικό «Ακρίτας», που κάλυπτε ολόκληρη την Κύπρο, είχε αρχηγό τον Υπουργό Εσωτερικών, Πολύκαρπο Γιωρκάτζιη, Επιτελάρχη τον βουλευτή, Νίκο Κόσιη, Διευθυντή του 3ου Γραφείου (Επιχειρήσεων) τον Πρόεδρο της Βουλής, Γλαύκο Κληρίδη, και πολιτικούς συμβούλους τον Υπουργό Εργασίας Τάσσο Παπαδόπουλο κα τον γυμνασιάρχη του Παγκύπριου Γυμνασίου Φρίξο Πετρίδη. Στην οργάνωση ανήκαν οι νεαροί τότε αξιωματικοί και υπαξιωματικοί του Κυπριακού Στρατού, αξιωματικοί και άντρες της Αστυνομίας, αγωνιστές της ΕΟΚΑ, δημόσιοι υπάλληλοι και απλοί πολίτες που εξέφρασαν ετοιμότητα να υπηρετήσουν την πατρίδα. Άλλες αυτόνομες ομάδες είχαν οργανώσει με την ευλογία του Μακαρίου, ο Νίκος Σαμψών και ο Βάσος Λυσσαρίδης. Ανεξάρτητες ομάδες από ενωτικούς αγωνιστές είχαν οργανώσει επίσης οι τομεάρχες της ΕΟΚΑ Ρένος Κυριακίδης και Γιάννης Κασίνης.

Η έναρξη της τουρκοκυπριακής ανταρσίας

Για την έναρξη της τουρκοκυπριακής ανταρσίας, σ’ ένα ιστορικό άρθρο του, ο αείμνηστος Σπύρος Παπαγεωργίου είχε γράψει χαρακτηριστικά: «Σκοτώθηκε μια πόρνη και κατέρρευσε ένα κράτος». Το περιστατικό που πυροδότησε τα αιματηρά γεγονότα, τα οποία σηματοδότησαν την τουρκοκυπριακή ανταρσία και την προλείανση του δρόμου προς τη διχοτόμηση, εκτυλίχθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της 21ης Δεκεμβρίου 1963, στη συνοικία Τακτακαλά, πολύ κοντά στο ιστορικό σωματείο «Ολυμπιακός» Λευκωσίας. Αστυνομική περίπολος ζήτησε να εξετάσει τις ταυτότητες ορισμένων Τουρκοκυπρίων, που επέστρεφαν από έξω. Όταν οι αστυνομικοί προσπάθησαν να ερευνήσουν τους άντρες που βρίσκονταν σε αυτοκίνητο, προερχόμενο από την τουρκική συνοικία, αυτοί αρνήθηκαν και ακολούθησε φιλονικία. Σε λεπτά της ώρας συγκεντρώθηκε πλήθος Τουρκοκυπρίων και έπεσαν πυροβολισμοί, από τους οποίους σκοτώθηκε η γνωστή πόρνη Τζεμαλιέ. Στη συνέχεια, από τα πυρά που αντάλλαξαν οι αμυνόμενοι αστυνομικοί με ένοπλους Τουρκοκυπρίους της Τ.Μ.Τ., που είχαν συγκεντρωθεί στο σημείο της φιλονικίας, σκοτώθηκαν δυο Τουρκοκύπριοι και τραυματίστηκαν οκτώ άλλοι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι.

Μετά τους πυροβολισμούς, πλήθη ένοπλων Τουρκοκυπρίων συγκεντρώθηκαν στις βόρειες συνοικίες της Λευκωσίας και των προαστίων. Η τρομοκρατική οργάνωση Τ.Μ.Τ. έκανε «επίσημα» την εμφάνισή της στην τουρκική συνοικία της Λευκωσίας, κατά την κηδεία των δυο φονευθέντων μελών της την προηγούμενη νύκτα. Ταυτόχρονα κινήθηκε στην Ομορφίτα, τον Τράχωνα, τη Νεάπολη και άλλες περιοχές της βόρειας Λευκωσίας, όπου επάνδρωσε επίκαιρα στρατηγικά σημεία καθοδηγούμενη από Τούρκους αξιωματικούς. Παράλληλα με τις κινήσεις αυτές της Τ.Μ.Τ. κινήθηκε και η ΤΟΥΡΔΥΚ, η οποία εγκατέλειψε το στρατόπεδό της και ενώθηκε με τους στασιαστές.

Στο επόμενο: Η αντίδραση των ελληνοκυπριακών ομάδων, οι αιματηρές μάχες σ’ όλες τις πόλεις και η χάραξη της Πράσινης Γραμμής, πρώτο τετελεσμένο γεγονός προς τη διχοτόμηση.