Δέσπω Μιχαηλίδου: Ελλιπής η τήρηση στατιστικού αρχείου για κακοποιήσεις παιδιών

Για το έγκλημα της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης στην Κύπρο μιλά στη «Σ» η Επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, Δέσπω Μιχαηλίδου - Λιβανίου. Η κ. Μιχαηλίδου - Λιβανίου αναφέρεται στις ελλείψεις που παρατηρούνται στο νομοθετικό πλαίσιο κατά τη διαδικασία διαλεύκανσης μιας υπόθεσης και τις υποχρεώσεις του κράτους για να συμβάλει στην προστασία των παιδιών. Επίσης, αποκαλύπτει ποιο είναι το αγαπημένο της παιδικό παραμύθι, ενώ παραδέχεται ότι είναι ελλιπής η συγκέντρωση αρχειακού υλικού για περιπτώσεις παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης.

Αποδεικνύεται ότι το σπίτι είναι ο κυριότερος χώρος στον οποίο διαπράττονται τα περισσότερα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας και εγκλημάτων. Σε περιπτώσεις παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης ποια είναι τα συχνότερα μέρη στην Κύπρο, στα οποία καταγράφονται εγκλήματα παιδικής κακοποίησης και πόσες περιπτώσεις παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης καταγράφονται τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας;

Έχει παρατηρηθεί ότι η τήρηση στατιστικού αρχείου επί του θέματος στην Κύπρο είναι γενικά ελλιπής. Συχνά παραλείπονται σημαντικές πληροφορίες, οι οποίες θα μπορούσαν ν’ αξιοποιηθούν για σκοπούς αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας του τρόπου διαχείρισης του προβλήματος, αλλά και για τη λήψη επαρκών μέτρων προστασίας και στήριξης των θυμάτων. Αυτό γίνεται αντιληπτό και από το περιεχόμενο των περιοδικών συστάσεων διαφόρων Επιτροπών του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Για παράδειγμα, στο πρόσφατο προσχέδιο Έκθεσης της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων GREVIO του Συμβουλίου της Ευρώπης, αναφορικά με τη συμμόρφωση με τις πρόνοιες της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών (Σύμβαση Κωνσταντινούπολης), αναφέρεται ρητά, μεταξύ άλλων, η σύσταση προς την Κυπριακή Δημοκρατία να διασφαλίσει ως ζήτημα προτεραιότητας την καταγραφή συστηματικών και συγκρίσιμων δεδομένων αναφορικά με όλες τις μορφές βίας κατά των γυναικών απ’ όλες τις σχετικές πηγές πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένων των τομέων της Δικαιοσύνης, της Αστυνομίας, της Υγείας, της Κοινωνικής Ευημερίας και της Υπηρεσίας Ασύλου. Έγινε δε σύσταση να τηρείται κεντρική βάση δεδομένων που να περιλαμβάνει οποιαδήποτε στοιχεία και οποιεσδήποτε πληροφορίες για τα στάδια της ποινικής δίωξης και τις ποινές των καταδικασθέντων. Η σύσταση δεν είναι εξαντλητική, αποτελεί όμως ένδειξη ότι επιβάλλεται να ενεργοποιηθούν άμεσα οι απαιτούμενοι μηχανισμοί καταγραφής αναλυτικών δεδομένων που αφορούν τα θύματα βίας.

«Η αποτελεσματική καταπολέμηση του φαινομένου της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών απαιτεί όπως οι ποινικές διατάξεις συνοδεύονται και από ξεκάθαρα προληπτικά μέτρα, περιλαμβανομένων μέτρων που αφορούν στην εκπαίδευση των ίδιων των παιδιών για την προστασία τους»

Τι αλλαγές πιστεύετε ότι θα πρέπει να γίνουν στην κυπριακή νομοθεσία για να προστατεύεται πιο αποτελεσματικά το παιδί; Με ποιους τρόπους θα μπορούσαμε να συμβάλουμε στην πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης των παιδιών;

Οι υποχρεώσεις του κράτους απορρέουν από σωρεία νομοθετημάτων και του διεθνούς και ενωσιακού δικαίου για πρόληψη των αδικημάτων, προστασία των παιδιών και άσκηση ποινικής δίωξης εναντίον όσων εμπλέκονται σε αδικήματα που αφορούν σε σεξουαλική κακοποίηση παιδιού. Όπως, από τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Άρθρα 34 και 39), τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, η οποία εφαρμόζεται και σε σχέση με παιδιά-κορίτσια, τη Σύμβαση Λανζαρότε που αφορά ειδικά στην προστασία των παιδιών από σεξουαλική κακοποίηση, την Οδηγία 2011/93/ΕΕ σχετικά με την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών και της παιδικής πορνογραφίας και τον περί της Πρόληψης και της Καταπολέμησης της Σεξουαλικής Κακοποίησης, της Σεξουαλικής Εκμετάλλευσης Παιδιών και της Παιδικής Πορνογραφίας Νόμο του 2014 [91(Ι)/2014].

Όλα τα πιο πάνω διεθνή, ευρωπαϊκά και εθνικά νομικά πρότυπα συμπίπτουν ως προς τις υποχρεώσεις του κράτους για:

- Αποτελεσματική διερεύνηση των αδικημάτων της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, η οποία μάλιστα να μην εξαρτάται ή στηρίζεται αποκλειστικά από την καταγγελία ή μαρτυρία του θύματος.

- Αντιμετώπιση των παιδιών ως θυμάτων σε όλη τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας, η οποία περιλαμβάνει τα στάδια της διερεύνησης, δίωξης και εκδίκασης της υπόθεσης.

- Την παροχή προστασίας στα παιδιά θύματα, ειδικά όταν η σεξουαλική κακοποίηση γίνεται εντός της οικογένειας, την προστασία τους από τα ίδια τα μέλη της οικογένειάς τους μέσω της έκδοσης των απαιτούμενων διαταγμάτων απομάκρυνσης και/ή άλλων.

- Την παροχή βοήθειας και στήριξης στα παιδιά θύματα από κάθε άποψη, ψυχολογική, κοινωνική, νομική και οικονομική εκεί και όπου απαιτείται για την αποκατάσταση του παιδιού.

Έχω την άποψη ότι το Νομοθετικό Πλαίσιο όπως είναι διαμορφωμένο παρέχει ισχυρό δίχτυ προστασίας στα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης. Παρόλα αυτά, λαμβάνοντας υπόψη σωρεία παραπόνων που έχω δεχθεί αναφορικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν παιδιά-θύματα αυτού του σοβαρού αδικήματος, φαίνεται ότι δεν λαμβάνονται όλα εκείνα τα απαραίτητα μέτρα για την αποτελεσματική εφαρμογή του Νόμου, με αποτέλεσμα να μη διασφαλίζονται επαρκώς τα δικαιώματα του παιδιού, ως επιβάλλεται.

Υπάρχουν περιπτώσεις που το παιδί δεν λαμβάνει ικανοποιητική ενημέρωση για τα δικαιώματά του σε όλη τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας, ενώ θα έπρεπε να διασφαλίζεται η πλήρης και ουσιαστική ενημέρωσή του αναφορικά με την πορεία της υπόθεσης που το αφορά.

Η μεγάλη καθυστέρηση στην εκδίκαση μιας υπόθεσης είναι επίσης προβληματική, παρά τις πρόνοιες του Νόμου, ο οποίος επιβάλλει ταχεία εκδίκαση υποθέσεων τέτοιας φύσεως για ελαχιστοποίηση της επαναθυματοποίησης του παιδιού. Το γεγονός ότι η όλη διαδικασία παραμένει σε εκκρεμότητα για μεγάλο χρονικό διάστημα, δημιουργεί αισθήματα άγχους και έντασης στο παιδί και στους γονείς του μέχρι την περάτωσή της. Τούτο επαυξάνεται όταν σε αρκετές περιπτώσεις ο θύτης παραμένει ελεύθερος μέχρι το πέρας της δίκης, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις οι περιοριστικοί όροι που τίθενται από το Δικαστήριο δεν προστατεύουν επαρκώς το παιδί.

Κατά καιρούς, εντόπισα παραλείψεις αναφορικά με τους χειρισμούς των συναρμόδιων Υπηρεσιών μετά από καταγγελίες για πιθανή σεξουαλική κακοποίηση παιδιών: σε κάποιες περιπτώσεις εσφαλμένη ερμηνεία σχετικών προνοιών του Νόμου είχε ως αποτέλεσμα να παραμείνουν απροστάτευτα τα θύματα. Από πλευράς των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας πρέπει να λαμβάνονται πιο δραστικά προστατευτικά μέτρα για το παιδί και η εφαρμογή τους να εποπτεύεται επαρκώς.

Θεωρώ ότι οι υπηρεσίες του Κράτους πρέπει να αξιοποιούν όλα τα νομικά εργαλεία και διαδικασίες που έχουν στη διάθεσή τους, ώστε να διασφαλίζεται το συμφέρον του παιδιού. Ακόμα και σε περιπτώσεις όπου δεν κατονομάζεται ο θύτης, οι διωκτικές Αρχές εξακολουθούν να έχουν υποχρέωση πλήρους και ολοκληρωμένης έρευνας. Επιπλέον, προκύπτει σοβαρή ανάγκη επαναπροσδιορισμού του ρόλου των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων για στήριξη παιδιών-θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης. Έχω επισημάνει την ανάγκη δημιουργίας μιας ενδιάμεσης δομής που να χειρίζεται την άρνηση συνεργασίας/παροχής συγκατάθεσης γονέων/κηδεμόνων για ένταξη των παιδιών σε ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο. Παρά τους περιορισμούς σε ανθρώπινο δυναμικό και σε οικονομικούς πόρους, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει τα εμπόδια να αποτελούν συνεχή δικαιολογία για τις αποδεδειγμένες παραλείψεις στην παροχή της αναγκαίας βοήθειας στα παιδιά-θύματα.

Βεβαίως, η αποτελεσματική καταπολέμηση του φαινομένου της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών απαιτεί όπως οι ποινικές διατάξεις συνοδεύονται και από ξεκάθαρα προληπτικά μέτρα, περιλαμβανομένων μέτρων που αφορούν στην εκπαίδευση των ίδιων των παιδιών για την προστασία τους, επομένως ο ρόλος του σχολείου είναι καθοριστικής σημασίας στην παροχή κατάλληλης σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Αντίστοιχα, η Σχολή Γονέων θα μπορούσε να λειτουργήσει υποστηρικτικά στην ενδυνάμωση της οικογένειας και γενικότερα της κοινωνίας, αναφορικά με ζητήματα προστασίας του παιδιού και πρόληψης έναντι οποιασδήποτε μορφής κακοποίησης.

«Τα παραμύθια μπορούν να συμβάλουν με πολλούς τρόπους στην ενδυνάμωση του χαρακτήρα των παιδιών, μέσα από τις δυσκολίες που περνά ο ‘‘ήρωας’’ ή η ‘‘ηρωίδα’’ του παραμυθιού για να ξεπεράσουν τα εμπόδια, τους δράκους και τις κακουχίες και να φτάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα»

Στην Ελλάδα πρόσφατα η κυβέρνηση δημιούργησε νέους χώρους (το Σπίτι του Παιδιού) για να διεκπεραιώνονται οι ανακρίσεις σε κακοποιημένα παιδιά. Στην Κύπρο τι χρειάζεται να αλλάξει στους χώρους ανακρίσεων των παιδιών, ώστε να νιώθουν ασφαλή και φιλικά κατά τη διάρκεια της διαδικασίας;

Σε διεθνές επίπεδο, τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται μια αυξανόμενη ευαισθησία ως προς την εγκαθίδρυση συστημάτων δικαιοσύνης φιλικής προς το παιδί. Τέτοια συστήματα πρέπει να περιλαμβάνουν και πρόνοιες για διεπιστημονικές υπηρεσίες αναφορικά με τη μεταχείριση του παιδιού ως θύματος ή/και μάρτυρα βίας. Η αρμόδια Επιτροπή για παρακολούθηση της Σύμβασης Λανζαρότε, σε σχετική Έκθεσή της το 2015, προσδιόρισε το ισλανδικό μοντέλο Barnahus ως παράδειγμα καλής πρακτικής για μια φιλική προσέγγιση προς το παιδί-θύμα. Αντίστοιχα, οι Οδηγίες της ΕΕ για τα δικαιώματα των θυμάτων (2012/29/ΕΕ) και τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών (2011/93/ΕΕ) θέτουν συγκρίσιμα πρότυπα για τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Σε αυτό το πλαίσιο και στη βάση του προτύπου Barnahus, τόσο η Ελλάδα όσο και η Κύπρος προχώρησαν εδώ και χρόνια στη δημιουργία του Σπιτιού του Παιδιού. Για να επιτευχθεί ικανοποιητικά αυτός ο στόχος, είναι αναγκαίο να διασφαλίζεται το συμφέρον του παιδιού σε όλα τα στάδια της διερεύνησης ή/και της ποινικής διαδικασίας και να παρέχεται η αναγκαία στήριξη στο παιδί-θύμα σε ένα περιβάλλον φιλικό και ασφαλές για το παιδί. Επιβάλλεται, επίσης, η συχνή αξιολόγηση και αναθεώρηση των παρεχόμενων υπηρεσιών, καθώς επίσης η επέκταση του θεσμού σε μεγαλύτερη γεωγραφική κλίμακα και με πιο ευνοϊκές συνθήκες πρόσβασης σε διατμηματικές υπηρεσίες.

Τα Μικρασιάτικα παραδοσιακά παραμύθια είναι γνωστά για τα διδάγματα, την πρωτότυπη πλοκή και τη λαϊκή ιστορία που μεταφέρουν μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Ως Μικρασιάτισσα στην καταγωγή, ποιο είναι το αγαπημένο σας παραδοσιακό παραμύθι και πώς μπορούν τα παραμύθια ν’ αποτελέσουν ένα δυνατό εργαλείο κατά της κακοποίησης στα χέρια των παιδιών;

Δεν είχα την τύχη να γνωρίσω τους Μικρασιάτες παππού και γιαγιά, ούτε τη γιαγιά από τη μητέρα μου. Τα παραμύθια τα γνώρισα με οδηγό το ένστικτό μου από πολύ μικρή ηλικία, διαβάζοντας κλασικά εικονογραφημένα και αγοράζοντας ένα εβδομαδιαίο τεύχος με παραμύθια. Τα Μικρασιάτικα παραμύθια τα ανακάλυψα στην εφηβεία μου, όπως και παραμύθια άλλων λαών. Αγαπημένο μου Μικρασιάτικο παραμύθι είναι το «Γενναίο Βασιλόπουλο». Τα παραμύθια μπορούν να συμβάλουν με πολλούς τρόπους στην ενδυνάμωση του χαρακτήρα των παιδιών, μέσα από τις δυσκολίες που περνά ο «ήρωας» ή η «ηρωίδα» του παραμυθιού για να ξεπεράσουν τα εμπόδια, τους δράκους και τις κακουχίες και να φτάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα.