Μετανάστευση και λόγοι αποτυχίας της ενσωμάτωσης

Η διαχείριση των ανεξέλεγκτων μεταναστευτικών ροών στο έδαφος της ελεύθερης Κυπριακής Δημοκρατίας αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση για την Κυβέρνηση.

Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν και οι θεωρητικές προτάσεις διαχείρισης του ζητήματος, που κατατίθενται κατά καιρούς από Κυβέρνηση και πολιτικά κόμματα, δεν έχουν πρακτική εφαρμογή και αποτελέσματα. Μια από αυτές είναι και η «ενσωμάτωση», που λανσάρεται ως η λύση στο πρόβλημα.

Όσοι προβάλλουν την ιδέα της «ενσωμάτωσης» των μεταναστών στην τοπική κοινωνία ως πανάκεια για επίλυση του μεταναστευτικού, αγνοούν μια σειρά από παράγοντες, που καταδεικνύουν ότι το ζήτημα της ενσωμάτωσης, ειδικά στην περίπτωση της Κύπρου, είναι πολύ δύσκολο να λειτουργήσει την ώρα που σε άλλες χώρες, με μικρότερα προβλήματα, έχει αποτύχει πλήρως.

Το παράδειγμα της Δανίας

Το 1952, η Δανία ήταν η πρώτη χώρα στον κόσμο που επικύρωσε τη Σύμβαση της Γενεύης για τους Πρόσφυγες. Σήμερα, 72 χρόνια μετά, το σκανδιναβικό βασίλειο των 5,9 εκατομμυρίων κατοίκων θεωρείται ως παράδειγμα από συντηρητικά κόμματα σε όλη την Ευρώπη, όπως τους Les Républicains στη Γαλλία, που αναζητούν, σύμφωνα με τη Le Monde , έμπνευση από την εξαιρετικά περιοριστική μεταναστευτική πολιτική, που εφαρμόζεται από τη Δεξιά για σχεδόν 20 χρόνια και συνεχίστηκε από τους Σοσιαλδημοκράτες από το 2019.

Η ένταξη των μεταναστών μελετάται συνήθως σε τέσσερεις διαστάσεις: οικονομική, νομική/πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική

Οι Δανοί Σοσιαλδημοκράτες είναι εδώ και καιρό αντίθετοι στην πολιτική υποδοχής μεταναστών της χώρας. Αλλά, μετά από μια άλλη εκλογική ήττα το 2015, το κόμμα υπό την ηγεσία του Frederiksen άλλαξε τη στρατηγική του. Ο στόχος ήταν να κερδίσει ξανά την εμπιστοσύνη των παραδοσιακών ψηφοφόρων του, αφού η πλειοψηφία μετατόπισε την πίστη στο Δανικό Λαϊκό Κόμμα, ένα εθνικιστικό, αντιμεταναστευτικό κόμμα, που υπηρέτησε ως σύμμαχος της Δεξιάς από το 2001.

Λόγοι αλλαγής πολιτικής

Για να δικαιολογήσει αυτήν τη στροφή, το κόμμα της Αριστεράς υποστήριξε ότι η επιμονή σε μια γενναιόδωρη πολιτική υποδοχής είχε προδώσει τις εργατικές τάξεις, οι οποίες έπρεπε να υποστούν το βάρος της αποτυχίας της μετανάστευσης και της ένταξης, και έθεσε σε κίνδυνο το κράτος πρόνοιας. Για πρώτη φορά εδώ και χρόνια, η προεκλογική εκστρατεία του 2019 δεν επικεντρώθηκε στη μετανάστευση. Η Αριστερά κέρδισε, ενώ το Δανικό Λαϊκό Κόμμα, αποδυναμωμένο από σκάνδαλα, υποχώρησε στο 8,7% των ψήφων (από 21% το 2015). Στις βουλευτικές εκλογές του 2022, τρία εθνικιστικά κόμματα εξακολουθούν να κατέχουν πάνω από το 14% των ψήφων.

Το 2019, οι βουλευτές της χώρας θέσπισαν ένα «παραδειγματικό skift» στη δανική πολιτική ασύλου, το αποκορύφωμα των προσπαθειών 20 ετών για να αποτρέψουν τους επίδοξους μετανάστες να επιλέξουν τη Δανία. Στο πλαίσιο αυτής της αλλαγής παραδείγματος, οι πρόσφυγες δεν αναμένεται πλέον να ενσωματωθούν, αλλά να επιστρέψουν στη χώρα καταγωγής τους το συντομότερο δυνατό.

Οι διαφορές στο θρήσκευμα και τη γλώσσα είναι βαθιά ριζωμένοι παράγοντες, σε βαθμό που αποτελούν σχεδόν ανυπέρβλητο εμπόδιο για μεικτούς γάμους

Από το 2015, είναι απαραίτητο ο αιτητής ασύλου να διαμένει στη χώρα για εννέα χρόνια και να εργάζεται εκεί για τουλάχιστον δυόμισι για να λάβει ελάχιστα προνομιακά επιδόματα. Οι πρόσφυγες δικαιούνται μηνιαίο επίδομα 835 ευρώ για έναν άγαμο ενήλικα, υπό την προϋπόθεση ότι μαθαίνουν τη γλώσσα και βρίσκονται σε επαγγελματική κατάρτιση και εκπαίδευση ή αναζητούν εργασία.

Από την πλευρά του ο πάλαι ποτέ σοσιαλιστικός παράδεισος της Σουηδίας παραδέχτηκε πριν από κάποιους μήνες ότι το κράτος δεν κατάφερε να ενσωματώσει τον τεράστιο αριθμό μεταναστών που έχει δεχθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οδηγώντας σε παράλληλες κοινωνίες και βία συμμοριών.

Η ασάφεια στον όρο «ενσωμάτωση»

Η αύξηση του πληθυσμού στην Αφρική, η κλιματική αλλαγή, οι περιφερειακές συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, την Αφρική και την Ανατολική Ευρώπη και οι διαφορές εισοδήματος με χώρες που συνορεύουν με την Ευρώπη είναι παράγοντες ώθησης, που θα συνεχίσουν να οδηγούν τους ανθρώπους στη μετανάστευση στην ΕΕ τα επόμενα χρόνια.

Ο όρος «ένταξη» ορίζεται και εφαρμόζεται διαφορετικά σε ολόκληρη την ΕΕ. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει συμφωνία σχετικά με το τι πρέπει να περιλαμβάνει η ένταξη των μεταναστών. Ένας απλοϊκός τρόπος ορισμού της ένταξης είναι ότι πρόκειται για μιαν αμφίδρομη διαδικασία, για την οποία ευθύνονται τόσο η χώρα υποδοχής όσο και οι ίδιοι οι μετανάστες.

Αυτή η διαδικασία συνεπάγεται ότι η ένταξη σημαίνει όχι μόνο να περιμένουμε από τους υπηκόους τρίτων χωρών να ενστερνιστούν τις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ και να μάθουν τη γλώσσα υποδοχής, αλλά και να προσφέρουν ουσιαστικές ευκαιρίες για συμμετοχή στην οικονομία και την κοινωνία της χώρας στην οποία εγκαθίστανται.

Τέσσερεις διαστάσεις ενσωμάτωσης

Η ένταξη των μεταναστών μελετάται συνήθως σε τέσσερις διαστάσεις: οικονομική, νομική/πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική. Η πολιτιστική σφαίρα φαίνεται να είναι η πιο διφορούμενη, αλλά και αυτή που προκαλεί διάφορες ερμηνείες, καθώς αγγίζει βασικούς κανόνες και αξίες που κατέχουν τόσο οι μετανάστες όσο και η κοινωνία υποδοχής.

Όπως σημειώνει σχετική ανάλυση στο Oxford Academic, η πρώτη κατηγορία, η οικονομική ολοκλήρωση, σχετίζεται με διαδικασίες ολοκλήρωσης σε σχέσεις «αγοράς». Αυτές περιλαμβάνουν την ενσωμάτωση στην αγορά εργασίας, την εγκατάσταση σε κατοικία, στην εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση.

Η δεύτερη κατηγορία, η νομική ένταξη, σχετίζεται με την εξέλιξη του καθεστώτος ενός μετανάστη και τις επιπτώσεις του στις συνθήκες διαμονής του (ή της). Στο ίδιο πλαίσιο η πολιτική ολοκλήρωση συνδέεται με τη δημόσια και πολιτική σφαίρα και με τις συλλογικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων στη χώρα υποδοχής. Τυπικά περιλαμβάνει ενδιαφέρον για τοπικές πολιτικές διαδικασίες, συμμετοχή σε πολιτικές οργανώσεις, ψηφοφορία κ.λπ.

Τέλος, η πολιτιστική ένταξη συνδέεται με την κοινωνική και πολιτιστική σφαίρα και αφορά πολιτισμικές συνήθειες, αξίες και πεποιθήσεις, τη θρησκεία και τη γλώσσα. Η μέτρηση της πολιτιστικής ολοκλήρωσης των μειονοτικών ομάδων συνεπάγεται, επομένως, την αναζήτηση δεικτών που σχετίζονται ουσιαστικά με όλες αυτές τις κατηγορίες.

Ο δείκτης των μεικτών γάμων

Γενικά, απόδειξη αυξανόμενης πολιτιστικής «ενσωμάτωσης» αποτελούν οι μεικτοί γάμοι μεταξύ αλλοδαπών και γηγενών. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι, για τους οποίους οι μεικτοί γάμοι μπορεί να είναι ένας σημαντικός δείκτης ένταξης. Πρώτον, ο γάμος είναι ένας σημαντικός μηχανισμός για τη μετάδοση εθνικά συγκεκριμένων πολιτισμικών αξιών και πρακτικών στην επόμενη γενιά. Ως εκ τούτου, οι μεικτοί γάμοι, αλλάζοντας το πεδίο για κοινωνικοποίηση, μπορεί να επηρεάσουν θεμελιωδώς τα όρια και την ιδιαιτερότητα των εθνοτικών μειονοτικών ομάδων. B) Επίσης, οι ενδογάμοι σε σημαντικά και σταθερά ποσοστά οδηγούν σε σημαντικές δημογραφικές αλλαγές στην κοινωνία, ιδίως στην εμφάνιση «μεικτών» παιδιών. Οι μεικτοί γάμοι περιορίζονται από διάφορους παράγοντες, όπως το μέγεθος των ομάδων, ο διαχωρισμός και τα κοινωνικοοικονομικά και πολιτιστικά εμπόδια. Μεταξύ των μεταβλητών που συχνά συζητούνται ως καθοριστικοί παράγοντες, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η γενεαλογική κατάσταση, το φύλο, η θρησκεία και οι γλωσσικές αποστάσεις με την πλειοψηφική ομάδα, την οικιστική ένταξη και τον χωρικό διαχωρισμό

Όλα τα πιο πάνω κριτήρια, δύσκολα ικανοποιούνται στην περίπτωση της Κύπρου. Εκτός του γεγονότος ότι ο μεγάλος αριθμό αφίξεων δυσκολεύει την ομαλή ενσωμάτωση, το μεγαλύτερο ποσοστό των μεταναστών που έρχονται στην Κύπρο είναι Άραβες και Αφρικανοί άνδρες νεαρής ηλικίας. Οι διαφορές στο θρήσκευμα και τη γλώσσα είναι βαθιά ριζωμένοι παράγοντες, σε βαθμό που αποτελούν σχεδόν ανυπέρβλητο εμπόδιο για μεικτούς γάμους. Επομένως, όσοι αφελώς πιστεύουν ότι οι συγκεκριμένοι μετανάστες θα αποποιηθούν άμεσα την εθνο-θρησκευτική τους ταυτότητα και θα ενσωματωθούν στα Δυτικά πρότυπα ζωής, απλώς είναι συνεργοί στην επιδείνωση του προβλήματος της μετανάστευσης.