Μεταναστευτικό: Έρμαιο των ημιμέτρων και της εθελοντικής «αλληλεγγύης» ο ευρωπαϊκός νότος

Χιλιάδες παράτυποι μετανάστες κατέκλυσαν το μικρό ιταλικό νησί Λαμπεντούζα, ξεμπροστιάζοντας γι’ ακόμα μια φορά την αδυναμία και τις ελλείψεις της ΕΕ στην αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών. Παρά το γεγονός ότι η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έσπευσε να εξαγγείλει σειρά μέτρων για να βοηθήσει την Ιταλία με τη διαχείριση των ροών, είναι ξεκάθαρο ότι τα ημίμετρα δεν θα έχουν κανένα αποτέλεσμα. Όπως ορθά επεσήμανε ο Γερμανός Πρόεδρος, Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ, «καθίσταται αναγκαία η ανάληψη κοινής ευρωπαϊκής λύσης, με τη δημιουργία ενός μόνιμου μηχανισμού αλληλεγγύης, ώστε να μην υπάρχει μόνο εθελοντική αλληλεγγύη». Στο εσωτερικό της Ιταλίας, το μεταναστευτικό δεν αποτελεί άλλο ένα πρόβλημα για την Πρωθυπουργό Μελόνι, αλλά ένα «εκλογικό στοίχημα», το οποίο θα κρίνει το πολιτικό της μέλλον. Την ίδια ώρα, εξετάζονται οι λόγοι των μαζικών ροών στη Λαμπεντούζα αλλά και η προβληματική συμφωνία που υπέγραψε η ΕΕ με τις Αρχές της Τυνησίας.

Σκληραίνει η στάση της Ιταλίας

Το απότομο μεταναστευτικό κύμα που έφερε χιλιάδες ανθρώπους, προερχομένους από την Τυνησία, στην ιταλική νήσο Λαμπεντούζα οδήγησε την κυβέρνηση της Μελόνι στην έγκριση νέων έκτακτων μέτρων για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού και του προσφυγικού. Τα μέτρα φαίνεται ότι προσανατολίζονται από τη μια στην αύξηση του ανώτατου ορίου παραμονής των παράτυπων μεταναστών σε κλειστά κέντρα στους δεκαοκτώ μήνες και από την άλλη στην ταχεία δημιουργία των αναγκαίων κλειστών δομών.

Η Λαμπεντούζα, ένα νησί περίπου 100 χιλιόμετρα μακριά από τις ακτές της Τυνησίας, αποτελεί προσιτή «είσοδο» για τους μετανάστες, οι οποίοι επιδιώκουν να περάσουν στην Ευρώπη. Κάτω από το βάρος των χιλιάδων αφίξεων μεταναστών, οι οποίες ξεπέρασαν σε αριθμό τον πληθυσμό του νησιού, οι ιταλικές Αρχές αναγκάστηκαν να κηρύξουν το νησί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Η Μελόνι, η οποία εξελέγη με την υπόσχεση να επιλύσει το μεταναστευτικό πρόβλημα, διαμήνυσε ότι η ΕΕ θα έπρεπε να αναλάβει τις ευθύνες της, αφού η κατάσταση είχε πλέον βγει εκτός ελέγχου. Ο Ματέο Σαλβίνι, σε πιο έντονο τόνο, σχολιάζοντας την απόφαση της Γερμανίας και της Γαλλίας για αναστολή της μετεγκατάστασης μεταναστών που ζητούν άσυλο, έκανε λόγο για «οργανωμένο έγκλημα» εναντίον της Ιταλίας και για θάνατο της Ευρώπης.

Δικαιολογώντας τα νέα μέτρα, η Ιταλίδα Πρωθυπουργός επεσήμανε ότι «πρόκειται για τον αναγκαίο χρόνο, ώστε να μπορούν να γίνουν οι πρέποντες έλεγχοι αλλά και για να επαναπατρίζονται όσοι δεν δικαιούνται διεθνή προστασία». Για τη Μελόνι η διαχείριση αυτής της κατάστασης κρίνεται καθοριστική για την πολιτική της επιβίωση, αφού σε ένα μήνα συμπληρώνει έναν χρόνο διακυβέρνησης και γνωρίζει πολύ καλά ότι μια αποτυχημένη διαχείριση του μεταναστευτικού θα μπορούσε να επιφέρει σημαντικό πολιτικό κόστος και ενδεχόμενη πτώση των ποσοστών του κόμματός της στις επικείμενες Ευρωεκλογές.

Πάντως, η πρόθεσή της για υιοθέτηση πιο σκληρής γραμμής είχε προηγηθεί του υπουργικού της συμβουλίου, αφού σε βιντεοσκοπημένο της μήνυμα ανακοίνωσε ότι η Ιταλία αλλάζει στρατηγική. Μάλιστα, προειδοποίησε ότι τα πραξικοπήματα, οι φυσικές καταστροφές, το πρόβλημα των σιτηρών, ο τζιχαντισμός και η οικονομική κρίση στην Τυνησία οδήγησαν σε μια «μη βιώσιμη μεταναστευτική πίεση» προς την Ιταλία. «Οι συνθήκες αυτές θα μπορούσαν να αναγκάσουν δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους να αναζητήσουν μια καλύτερη ζωή στην Ευρώπη. Προφανώς, ούτε η Ιταλία ούτε και η Ευρώπη μπορούν να δεχτούν αυτήν την τεράστια μάζα ανθρώπων».

Υπό συζήτηση ο ναυτικός αποκλεισμός

Η Ευρώπη φαίνεται να υποστηρίζει τη σκληρή στάση της ιταλικής κυβέρνησης για το μεταναστευτικό. Διά στόματος της Προέδρου της Κομισιόν από την «πλημμυρισμένη» από τους μετανάστες Λαμπεντούζα παρουσιάστηκε ένα σχέδιο 10 σημείων για να βοηθήσει τη Ρώμη να αντιμετωπίσει τις μαζικές αφίξεις.

Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στο σχέδιό της έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην αντιμετώπιση των διακινητών. Μεταξύ άλλων, προβλέπεται η υποστήριξη της μεταφοράς ανθρώπων από τη Λαμπεντούζα προς άλλα κράτη μέλη, με τη χρήση του εθελοντικού μηχανισμού αλληλεγγύης και με ιδιαίτερη προσοχή στους μη συνοδευόμενους ανηλίκους και στις γυναίκες. Επίσης, προνοείται αύξηση του αριθμού των επαναπατρισμών με νέα και συντονισμένη δράση στις κύριες χώρες προέλευσης των νεοαφιχθέντων, δηλαδή τη Γουινέα, την Ακτή Ελεφαντοστού, τη Σενεγάλη και την Μπουρκίνα Φάσο, ώστε να βελτιωθεί η συνεργασία και να διευκολυνθούν οι επιστροφές.

Ίσως όμως το πιο δραστικό μέτρο, το οποίο δεν αναφέρεται ρητά στα δέκα σημεία αλλά βρίσκεται στο τραπέζι των συζητήσεων, είναι η πρόταση της Ιταλίας για ανάπτυξη μιας ευρωπαϊκής ναυτικής αποστολής, που θα εμποδίζει τους διακινητές να διεξάγουν ταξίδια στη Μεσόγειο. Σύμφωνα με τον Ιταλό Υπουργό Εσωτερικών, Ματέο Πιαντεντόζι, «ο ναυτικός αποκλεισμός θα μπορούσε να ενταχθεί στην ατζέντα της κυβέρνησης Μελόνι, σε περίπτωση που ολοκληρωθεί η αποστολή Sophia, η οποία δεν εφαρμόσθηκε παρά μόνο μέχρι τις ενδιάμεσες φάσεις της και λειτούργησε μόνον ως στοιχείο ώθησης, με τους 44.000 επιπλέον μετανάστες που περισυνέλεξαν τα στρατιωτικά μας πλοία».

Μάλιστα, η Κομισιόν δεν φαίνεται να την αποκλείει, με εκπρόσωπό της, μάλιστα, να αναφέρει ότι «εκφράσαμε τη στήριξή μας να εξετάσουμε αυτήν τη δυνατότητα». Ειδικότερα, στο σχέδιο υπάρχει πρόνοια για ενίσχυση της επιτήρησης των συνόρων στη θάλασσα και της αεροπορικής επιτήρησης, κυρίως όμως μέσω του Frontex αλλά γίνεται αναφορά για μελέτη των δυνατοτήτων να επεκταθούν οι ναυτικές αποστολές στη Μεσόγειο «και αν είναι ανάγκη να εγκριθούν και νέες».

Σε κάθε περίπτωση, αναλυτές προειδοποιούν ότι η ανάγκη για μια κοινή ευρωπαϊκή λύση για το μεταναστευτικό είναι πιο αναγκαία από ποτέ. Η γαλλική Le Figaro τονίζει ότι, «πέρα από την απαραίτητη συνεργασία με τις χώρες προέλευσης και διέλευσης, η προστασία των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ είναι ζωτικής σημασίας. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί η ελεύθερη διακίνηση εντός του μπλοκ, η οποία είναι τόσο πολύτιμη για τους Ευρωπαίους». Μάλιστα, ο δημοσιογράφος Ross Clark σε άρθρο του προειδοποιεί ότι «το μεταναστευτικό δύναται να διαλύσει την ΕΕ. Όταν οι άλλοτε φιλικές προς τους μετανάστες χώρες όπως η Γερμανία και η Σουηδία ‘‘νίπτουν τας χείρας τους’’ για όσους καταφθάνουν στις νότιες ακτές της Ευρώπης, τότε αργά ή γρήγορα το κάθε κράτος μέλος θα ακολουθήσει δική του πολιτική. Αυτό αναπόφευκτα θα προκαλέσει έντονες αντιδράσεις στις χώρες που είναι ευάλωτες στις μεταναστευτικές ροές. Μη στοιχηματίζετε το τελευταίο σας ευρώ στην επιβίωση της ΕΕ από τη μεταναστευτική κρίση».

Οι λόγοι της μετανάστευσης

Ειδικοί σε θέματα μετανάστευσης εξηγούν ότι η μαζική άφιξη μεταναστών στο νησί της Ιταλίας οφείλεται σε μια σειρά από λόγους. Αρχικά, αναφέρουν ότι η κακοκαιρία «Ντάνιελ» ανάγκασε τους διακινητές στην Τυνησία και τις γύρω περιοχές να σταματήσουν τις «επιχειρήσεις» τους για πολλές ημέρες, δημιουργώντας μια μεγάλη «λίστα αναμονής». Μόλις βελτιώθηκε ο καιρός, έριξαν στη θάλασσα πάνω από 100 μικρές βάρκες, οι οποίες αναχώρησαν από τις ακτές της Τυνησίας με 30-40 επιβάτες η καθεμιά. Μάλιστα, θεωρείται ότι είναι μια τακτική, ώστε να μεταφέρουν περισσότερους μετανάστες, «υπερφορτώνοντας» το σύστημα.

Ένας άλλος λόγος είναι η χρονική συγκυρία. Κατά το τέλος του καλοκαιριού οι διακινητές βιάζονται να στείλουν μετανάστες με πλοία σε χώρες ενδιαφέροντος πριν μπει ο χειμώνας και ο καιρός δεν επιτρέπει τέτοια ταξίδια.

Δεν πρέπει όμως να υποτιμάται η οικονομική και κοινωνική κατάσταση στις αφρικανικές χώρες. Για παράδειγμα, η Τυνησία μαστίζεται από τον υψηλό πληθωρισμό και την έλλειψη θέσεων εργασίας, δυσκολεύοντας τη ζωή όχι μόνο των Τυνήσιων αλλά και των ξένων που ζουν εκεί. Την ίδια ώρα, το αυξανόμενο αντιμεταναστευτικό αίσθημα στη χώρα που τροφοδοτείται από τις δηλώσεις του Προέδρου Κάις Σαγιέντ, ιδιαίτερα κατά των μεταναστών από την υποσαχάρια Αφρική, έχει επίσης ωθήσει πολλούς από αυτούς να φύγουν προς την Ευρώπη. Ξένα ΜΜΕ αναφέρουν ότι πολλοί μετανάστες ζούσαν στην Τυνησία αλλά έπεσαν θύματα φυλετικών διακρίσεων, με αποτέλεσμα να τραπούν σε φυγή. Υπάρχουν αναφορές από μη κυβερνητικές οργανώσεις ότι τον περασμένο Ιούλιο οι Αρχές της Τυνησίας συγκέντρωσαν εκατοντάδες μετανάστες και πρόσφυγες και τους απώθησαν στα σύνορα της χώρας.

Σε κάθε περίπτωση, ειδικοί υποστηρίζουν ότι ο υψηλός αριθμός μεταναστών δεν θα έπρεπε να προκαλεί έκπληξη στις ιταλικές Αρχές, καθώς όλες οι ενδείξεις από την Τυνησία και τις γύρω περιοχές «φώναζαν» ότι οι αυξημένες αφίξεις επρόκειτο να συνεχιστούν.

Η προβληματική συμφωνία με την Τυνησία

Αν και το μνημόνιο συνεργασίας που υπέγραψαν η ΕΕ και η Τυνησία, που έχει στόχο κυρίως να μειωθούν οι αφίξεις μεταναστών στις ιταλικές ακτές, δεν έχει ακόμα τεθεί σε εφαρμογή, υπάρχουν έντονες αντιδράσεις από μερίδα ευρωβουλευτών και οργανώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Υπενθυμίζεται ότι η υπογραφή του έγινε τον Ιούλιο στην Τύνιδα παρουσία της φον ντερ Λάιεν και των Πρωθυπουργών της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι και της Ολλανδίας Μαρκ Ρούτε. Η συμφωνία ΕΕ-Τυνησίας προβλέπει πάνω από 700 εκατ. ευρώ σε κεφάλαια του μπλοκ για να βοηθήσει την Τυνησία να σταθεροποιήσει την οικονομία της, να διαχειριστεί τη μετανάστευση και να ενισχύσει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, και περιλαμβάνει τη δυνατότητα παροχής επιπλέον 900 εκατ. ευρώ σε μακροοικονομική χρηματοδοτική βοήθεια.

Οι επικριτές της συμφωνίας υποστηρίζουν ότι η Τυνησία έχει επανειλημμένα εμπλακεί σε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και έχει ενορχηστρώσει τη βίαιη απέλαση μεταναστών από την υποσαχάρια Αφρική, πολλοί από τους οποίους έχουν βρεθεί εγκαταλελειμμένοι στη μέση της ερήμου κοντά στα σύνορα με τη Λιβύη.

Τώρα, ο εποπτικός φορέας της ΕΕ, με επικεφαλής την Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια, Έμιλι Ο’ Ράιλι, ζητάει από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διευκρινίσει τι είδους εγγυήσεις, αν υπάρχουν, έχουν εισαχθεί στη συμφωνία με την Τυνησία, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι Αρχές της χώρας σέβονται τα θεμελιώδη δικαιώματα στις επιχειρήσεις που διεξάγουν για τον περιορισμό των παράτυπων μεταναστευτικών ροών.

Ειδικοί εξηγούν ότι η συμφωνία είναι προβληματική εξαιτίας των αντικρουόμενων προτεραιοτήτων της κυβέρνησης της Τυνησίας. Από τη μια η κακή οικονομική κατάσταση δημιουργεί μεγάλες ανάγκες για προσέλκυση επενδύσεων. Από την άλλη, ο Σαγιέντ διαμηνύει ότι δεν θέλει η Τυνησία να γίνει ο συνοριοφύλακας της Ευρώπης. Πάντως, πολλοί κατηγορούν τις Αρχές της χώρας ότι επιτρέπει στους διακινητές να χρησιμοποιούν τις ακτές της για αναχωρήσεις, ώστε να αποκτήσει καλύτερη διαπραγματευτική ισχύ στις συζητήσεις της με την ΕΕ. Με αυτήν την άποψη φαίνεται ότι συμφωνούν γνώστες της κατάστασης, σημειώνοντας ότι είναι απίθανο οι διακινητές να περνούν απαρατήρητοι, καθώς πολλά ναυπηγεία της Τυνησίας ουσιαστικά χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για τη κατασκευή των βαρκών για τη διακίνηση των μεταναστών προς την Ευρώπη. Έτσι, παρά την αυστηροποίηση των μεταναστευτικών πολιτικών της Ευρώπης και την ενίσχυση των εργαλείων επιτήρησης, τα κυκλώματα διακινητών σε όλη τη Μεσόγειο έχουν δείξει πόσο εύκολα και γρήγορα μπορούν να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα.