Η σκιά του χουλιγκανισμού απλώνεται στην Ευρώπη

Αυτό που κάποτε το ονόμαζαν ως «αγγλική ασθένεια», και ακούει στο όνομα ποδοσφαιρική βία, σαρώνει πλέον σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη, απειλώντας με μεταστάσεις και σε άλλα αθλήματα. Τα όσα τραγικά διαδραματίζονται στο κυπριακό ποδόσφαιρο το τελευταίο διάστημα αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου προβλήματος έξαρσης του χουλιγκανισμού στην ποδοσφαιρομάνα Ευρώπη, του οποίου οι ρίζες και τα αίτια είναι βαθύτερα.

Η Ελλάδα απαγόρευσε την παρουσία φιλάθλων σε ποδοσφαιρικούς αγώνες της Super League για δύο μήνες μετά τα βίαια επεισόδια που ξέσπασαν μεταξύ αντιπάλων οπαδών σε αγώνα βόλεϊ, τραυματίζοντας θανάσιμα έναν αστυνομικό. Η Γαλλία εξετάζει το ενδεχόμενο να αποκλείσει τη μετακίνηση φιλάθλων, αφού ένας οπαδός μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου πριν από μερικές εβδομάδες. Οι Αρχές ήδη απαγορεύουν μετακίνηση οπαδών σε ντέρμπι, αλλά η λήψη περαιτέρω μέτρων μοιάζει αναπόφευκτη. Τον Ιανουάριο ένας ιταλικός αυτοκινητόδρομος έκλεισε όταν αντίπαλοι οπαδοί τσακώθηκαν μεταξύ τους. Στην Ολλανδία, η κυβέρνηση παλεύει με μια έξαρση των προβλημάτων χουλιγκανισμού, με αρκετούς αγώνες να διακόπτονται ή να μην αρχίζουν καθόλου. Πριν από δύο μήνες στο Μιλάνο, ένας οπαδός της Νιούκασλ μαχαιρώθηκε στο στομάχι και τον Μάιο, παίκτες της Γουέστ Χαμ προσπάθησαν να επέμβουν όταν κουκουλοφόροι οπαδοί της ολλανδικής ομάδας ΑΖ Άλκμααρ κινήθηκαν απειλητικά σε τμήμα του γηπέδου, όπου κάθονταν οι οικογένειες της αγγλικής ομάδας. Παράλληλα, η Τουρκία διέκοψε επ' αόριστον όλους τους αγώνες ποδοσφαίρου, αφού ένας διαιτητής γρονθοκοπήθηκε στον αγωνιστικό χώρο από έναν πρόεδρο συλλόγου.

Με δεδομένα τα πιο πάνω, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί που διοικούν το ποδόσφαιρο φοβούνται την επιστροφή του χουλιγκανισμού στα πρότυπα της δεκαετίας του ’80. Υπενθυμίζεται ότι το 1985 αποκλείστηκαν οι αγγλικές ομάδες από την Ευρώπη για πέντε χρόνια, μετά τον θάνατο 39 κυρίως Ιταλών φιλάθλων στην εξέγερση στο στάδιο Heysel των Βρυξελλών. Στο πλαίσιο αυτό, τον περασμένο Αύγουστο, ο πρόεδρος της UEFA, Aleksander Ceferin, είπε για τη βία: «Αυτός είναι ο καρκίνος του ποδοσφαίρου και αυτοί δεν είναι ποδοσφαιρόφιλοι».

Το «ξεθώριασμα» της Θάτσερ

Ακούγεται συχνά το επιχείρημα ότι η Βρετανίδα Πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ κατάφερε να πατάξει τον χουλιγκανισμό πριν από 3 δεκαετίες. Σήμερα, ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι η «αγγλική ασθένεια» επιστρέφει στη Βρετανία. Την περασμένη σεζόν, η βρετανική Αστυνομία πραγματοποίησε τον μεγαλύτερο αριθμό συλλήψεων σε ποδοσφαιρικούς αγώνες στην Αγγλία και την Ουαλία εδώ και σχεδόν μια δεκαετία. Το 2022-23 υπήρξαν 2.264 συλλήψεις που σχετίζονται με το ποδόσφαιρο, 66 περισσότερες σε σχέση με τον προηγούμενο αριθμό, και είναι η χειρότερη από το 2013-14.

Το μεγάλο ζητούμενο είναι ο τρόπος διαχείρισης αυτού του πολυσύνθετου φαινομένου, που απειλεί την κοινωνική ηρεμία από τις κυβερνήσεις και τα σώματα ασφαλείας. Τον Φεβρουάριο η γαλλική Αστυνομία επικρίθηκε όταν η UEFA είπε πως οι οπαδοί της Λίβερπουλ και της Ρεάλ Μαδρίτης θα μπορούσαν να είχαν πεθάνει, επειδή ο τελικός του Champions League του 2022 στο Παρίσι αντιμετωπίστηκε με ιδιαίτερη σκληρότητα από την Αστυνομία.

Lockdown και ναρκωτικά

Οι κοινωνιολόγοι εκτιμούν ότι συντρέχουν ορισμένοι παράγοντες που έχουν τροφοδοτήσει την επιστροφή της κουλτούρας των σκληροπυρηνικών οργανωμένων οπαδών (ultras) σε όλη την Ευρώπη.

Ένας λόγος μπορεί να είναι το αχαλίνωτο αίσθημα λύτρωσης μετά τα lockdown της πανδημίας. Άλλος λόγος μπορεί να είναι το ότι όσοι είναι νέοι στις ομάδες οργανωμένων ή που επιστρέφουν σε αυτές είναι «πρόθυμοι να προβούν σε ενέργειες που θα τους οδηγήσουν σε ανέλιξη στην ιεραρχία».

Είναι επίσης κοινό μυστικό, το οποίο παραδέχεται και η Αστυνομία, ότι μέσα στον χώρο των οργανωμένων οπαδών και στα οικήματά τους γίνεται μεγάλη χρήση ναρκωτικών. Μια μελέτη από ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Stirling διαπίστωσε ότι υπήρξε αξιοσημείωτη αύξηση στους ultras που παραδέχτηκαν ότι έπαιρναν κοκαΐνη, «με το ναρκωτικό να αποτελεί παράγοντα επιρροής στη βία και την αντικοινωνική συμπεριφορά».

Παρόλα αυτά, είναι «πολύ απλοϊκό» να θεωρούμε ότι η αύξηση της ποδοσφαιρικής βίας οφείλεται μόνο στη χρήση ναρκωτικών ή στην καταπίεση από τα lockdown. Το να πηγαίνει κάποιος σε ποδοσφαιρικούς αγώνες και να είναι μέλος μιας κοινωνικής ομάδας προσφέρει μια αίσθηση σκοπού και απόδραση από την καθημερινή μιζέρια. Ερευνητές εκτιμούν ότι η εκδήλωση βίας επιτρέπει σε κάποιους να εξωτερικεύουν μια καταπιεσμένη αρρενωπότητα, που δεν μπορούν να δείξουν σε άλλα κοινωνικές δραστηριότητες . Η εξωτερίκευση αυτής της καταπίεσης, η οποία είναι συχνά και σεξουαλική, εκφράζεται με τη βία. Δεν μπορεί άλλωστε να είναι τυχαίο ότι, τουλάχιστον στον ελληνικό οπαδικό χώρο, τα πλείστα των συνθημάτων έχουν σεξιστικό υπόβαθρο.

Αναζήτηση κοινωνικής ταυτότητας

Υπάρχει το σενάριο-υπόθεση απογοήτευσης-επιθετικότητας (FAH), όπου εικάζεται ότι η βίαιη συμπεριφορά των οπαδών είναι μια πράξη για την αποκατάσταση της ατομικής αυτοεκτίμησης που μειώνεται από ένα απογοητευτικό γεγονός, όπως η ήττα της αγαπημένης του ομάδας.

Υπάρχει επίσης η θεωρία της αναζήτησης κοινωνικής ταυτότητας (SIT) ως πιθανή εξήγηση για τη βία. Γενικά, το SIT υποστηρίζει ότι η απλή πράξη ομαδοποίησης μπορεί να οδηγήσει σε σύγκρουση και βία. Στο πλαίσιο της βίας που σχετίζεται με το ποδόσφαιρο, το SIT ισχυρίζεται ότι οι επιρρεπείς στη βία οπαδοί ποδοσφαίρου παρακινούνται από τη συγχώνευση ταυτότητας -μια βαθιά αίσθηση «ενότητας» μεταξύ της προσωπικής και κοινωνικής τους ταυτότητας- για να πολεμήσουν και να υπερασπιστούν τα «αδέλφια» τους απέναντι σε αυτό που θεωρούν ομαδικές απειλές από αντίπαλες ομάδες φιλάθλων ή και την Αστυνομία.

Επιστρατεύουν τεχνητή νοημοσύνη

Η αμφιλεγόμενη τεχνητή νοημοσύνη -η οποία χρησιμοποιεί μαθηματικές μετρήσεις των προσώπων των ανθρώπων για να τα συγκρίνει με φωτογραφίες σε μια προκαθορισμένη λίστα παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο- πρόκειται να αναπτυχθεί σε μια σειρά από τουρνουά φέτος, συμπεριλαμβανομένου του Euro 24. Όταν οι κάμερες που παρακολουθούν συνεχώς πλήθος έξω από στάδια βρίσκουν μια αντιστοίχιση με μια εικόνα προσώπου στη λίστα παρακολούθησης, θα αποστέλλεται σήμα σε συσκευές χειρός που ειδοποιεί την Αστυνομία και τους φρουρούς ασφαλείας για τον άτομο που καταζητείται.

Ο διευθυντής ασφάλειας της FIFA, Χέλμουτ Τζόζεφ Σπαν, που κυβερνά ουσιαστικά τον κόσμο του ποδοσφαίρου, δήλωσε ότι η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου θα «προσδιορίσει πιθανές απειλές» προτού αυτές εκδηλωθούν. «Η συνεχής παρακολούθηση των εξελισσόμενων απειλών και η προσαρμοστικότητα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση ενός ασφαλούς περιβάλλοντος για τους συμμετέχοντες και τους θαυμαστές», δήλωσε στο International Security Journal.

Η Μητροπολιτική Αστυνομία της Βρετανίας αναπτύσσει κάμερες αναγνώρισης προσώπου σε μεγάλες εκδηλώσεις. Το λογισμικό του μελετά τα πρόσωπα οποιουδήποτε βρίσκεται σε απόσταση περίπου 20 μέτρων από μια κάμερα και τα συγκρίνει με εικόνες λίστας παρακολούθησης. Εκείνοι που δεν ταίριαζαν είχαν στιγμιαία pixelized - αφήνοντας εκτεθειμένα μόνο τα πρόσωπα των υπόπτων. Όμως, η νομική και πολιτική υπεύθυνη του Big Brother Watch, Madeleine Stone, περιέγραψε την αναγνώριση προσώπου ως «αυταρχικό εργαλείο μαζικής παρακολούθησης, που μετατρέπει το κοινό σε πεζή ταυτότητα» και «μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην Κίνα και τη Ρωσία, αλλά δεν έχει θέση στους δρόμους της Βρετανίας». «Αυτή η δυστοπική τεχνολογία πρέπει επειγόντως να απαγορευτεί», είπε.