Παραλειπόμενα «Πράσινης Γραμμής» - «Αιματηρών Χριστουγέννων» 1963

Με τον Λοχαγό Christopher Meynell, πιστεύω έναν από τους τελευταίους επιζώντες στρατιωτικούς των ημερών των «αιματηρών Χριστουγέννων» του 1963, είχα μια ενδιαφέρουσα και εποικοδομητική συνομιλία με αμοιβαίο σκοπό την περαιτέρω κατανόηση των γεγονότων των ημερών εκείνων. Εκτιμώ ιδιαίτερα την προθυμία του να μου παραχωρήσει φωτογραφίες και πληροφορίες από τις θύμησες και το αρχείο του δίπλα στον Αρχιστράτηγο Peter Young και ένα μέρος του ημερολογίου των κρίσιμων ημερών όπως το είχε ετοιμάσει ο Ταγματάρχης Michael Perrett-Young. Με πρόσβαση στις προσωπικές θύμησες του Αρχιστράτηγου και του Λοχαγού Meynell. Σημειώνω ότι περιορίζομαι στις κρίσιμες μέρες της εγκαθίδρυσης της «Πράσινης Γραμμής».

Ενωρίς τον Δεκέμβριο του 1963 γνώριζαν ότι κάτι θα ξεσπούσε. Παρόλα αυτά, ο ΄Υπ. Αρμοστής Sir Arthur Clarke έφυγε στο Λονδίνο στις 21 Δεκεμβρίου για τις γιορτές των Χριστουγέννων. Μόνο 20 λεπτά μετά την αναχώρησή του, στις 02.30 σκοτώθηκαν δύο Τούρκοι στη Λευκωσία, κοντά στην τουρκική αγορά, από Έλληνες αστυνομικούς και ένας αστυνομικός τραυματίστηκε ως αποτέλεσμα διαμάχης για ιερόδουλες, με τους Τούρκους να αρνούνταν να παρουσιάσουν τις ταυτότητές τους*… Αυτό άναψε γρήγορα την ενδοκοινοτική διαμάχη με ανταλλαγή πυρών… Στις 15.00 πλήθος Τούρκων συγκεντρώθηκαν στη πλατεία Ατατούρκ, στη Λευκωσία… Στις 20.30 ξεκίνησαν ξανά οι πυροβολισμοί από την περιοχή της Πλατείας Τσώρτσιλ… και κατά τη νύχτα Έλληνες Κύπριοι «μαχητές» αντιμετώπισαν την ΤΜΤ*, μεταξύ του Δρόμου Κερύνειας και Κέρμια, νοτιοδυτικά της Λευκωσίας…

*Οι Τ/κ ήταν οπλισμένοι και σκοτώθηκε η ιερόδουλη Τζεμαλιέ. Βλέπε άρθρο Χ. Χαραλαμπίδη, «Πράσινη Γραμμή», «Σ», 3/1/24 (https://simerini.sigmalive.com/article/2024/1/3/prasine-gramme/).

*ΤΜΤ - τουρκοκυπριακή τρομοκρατική οργάνωση.

24 Δεκεμβρίου

Ο Πρόεδρος Μακάριος μίλησε στα Αγγλικά στο κυπριακό ραδιόφωνο, κάνοντας έκκληση για κατάπαυση του πυρός σε Λευκωσία και Λάρνακα, μετά από συνάντηση με τον Αναπληρωτή ΄Υπ. Αρμοστή Cleary και τον Αντιπρόεδρο Δρα Κουτσιούκ, έχοντας διευθετήσει για τον κ. Γλαύκο Κληρίδη, Πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων, να πάει στον τουρκικό τομέα με ομάδα Ελλήνων και Τούρκων αστυνομικών να μεταφέρουν τους πληγωμένους…

Χριστούγεννα, 25 Δεκεμβρίου

Στις 02.00 το πρωί οι πυροβολισμοί σταμάτησαν στη Λευκωσία, εκτός στην Πύλη Κερύνειας, όπου επανήρχισαν στις 10.00 π.μ. Οι Τούρκοι κρατούσαν τις θέσεις τους και οι Έλληνες «μαχητές» τις δικές τους, πέριξ του ξενοδοχείου «Κορνάρο». Ο ΄Υπ. Αρμοστής (επέστρεψε από το Λονδίνο) ενημέρωσε όλους ότι οι διαπραγματεύσεις «εκεχειρίας» θα ξεκινούσαν στα Wolseley Barracks (πλησίον του «Λήδρα Πάλας») στο αρχηγείο των τριών Δυνάμεων (βάσει της Συνθήκης Εγγυήσεως) καθώς ο Τούρκος Πρέσβης κλήθηκε για διαβούλευση στην Άγκυρα…

Τουρκικά αεροπλάνα

Το μεσημέρι τα πράγματα χειροτέρεψαν, όταν δύο F104 της τουρκικής αεροπορίας πέταξαν σε πολύ χαμηλό ύψος πάνω από τη Λευκωσία, για να ακολουθήσουν 1 ½ ώρα αργότερα άλλα τρία. Άρχιζαν να τρίζουν δόντια, όταν ταυτόχρονα η ΤΟΥΡΔΥΚ φάνηκε να ετοιμάζεται για κινηθεί έξω από το στρατόπεδό της…

Σημ. Φ.Α. Θυμάμαι τα τουρκικά αεροπλάνα πάνω από τα σπίτια μας στη Νεάπολη, τόσο χαμηλά, που είδαμε ξεκάθαρα τα πρόσωπα των πιλότων.

Στις 14.30 οι Γλαύκος Κληρίδης και Οσμάν Ορέκ (Υπ. Άμυνας της ΚΔ) ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις, με τον Ύπ. Αρμοστή και τον Πρόεδρο Μακάριο να προσέρχονται λίγο αργότερα. Καθώς προχωρούσε η συνεδρία, η ΤΟΥΡΔΥΚ βγήκε έξω από το στρατόπεδό της και κατευθύνθηκε προς το Κιόνελι στο δρόμο Κερύνειας… Αμφότεροι Μακάριος και Κουτσιούκ, ίσως με παρότρυνση από Ελλάδα και Τουρκία, ήταν έτοιμοι για ανακωχή… Αποφασίστηκε ότι τα βρετανικά, ελληνικά και τουρκικά στρατεύματα στην Κύπρο θα περνούσαν κάτω από τη διοίκηση Βρετανού Αξιωματούχου για να ελεγχόταν η κατάσταση. Αυτός ήταν ο Αρχιστράτηγος Peter Young.

26 Δεκεμβρίου

06.30 - Ο Διοικητής της ΕΛΔΥΚ ήταν σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Αρχιστράτηγο και ο ομόλογός του της ΤΟΥΡΔΥΚ ανέμενε, καθώς οι πυροβολισμοί συνεχίζονταν…

06.35 - Η Κυπριακή Κυβέρνηση και όλα τα μέρη συμφώνησαν τα στρατεύματα να είναι κάτω από Βρετανό Διοικητή.

0700 - Ο Air Chief Marshal Sir Denis Barnett (με γενική ευθύνη όλων των επιχειρήσεων στην Κύπρο) και ο Αρχιστράτηγος Peter Young πέταξαν στη Λευκωσία από τη Βάση Επισκοπής.

11.45 - Το ΡΙΚ ανακοίνωσε ότι ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος Μακάριος/Κουτσιούκ δέχθηκαν βρετανική βοήθεια για τη διατήρηση της «εκεχειρίας». Τα πράγματα έβραζαν όμως. Οι τουρκικές δυνάμεις έτοιμες να εισβάλουν αν η «Truce Force» («Δύναμη Εκεχειρίας») δεν πετύχαινε, οι δε ελληνικές δυνάμεις έτοιμες να αντιδράσουν, με τις αντίστοιχες δυνάμεις των στη Λευκωσία έτοιμες να εμπλακούν…

{Σημ. Φ.Α. Aπό τα βρετανικά έγγραφα βρήκαμε ότι ο Βρετανός Πρωθυπουργός Sir Alec Douglas-Home προειδοποίησε τηλεγραφικώς τον Duncan Sandys (συνεπάγεται και μέσω του Υπ. Αρμοστού) ότι και να εισέβαλλαν οι Tούρκοι δεν είχαν πρόθεση να επέμβουν. Άρθρο Φ.Α., «Σ» έντυπη, 7/1/24, και ηλεκτρονική, 10/1/24. Σε άλλο δε έγγραφο ότι θα αποσύρονταν στις Βρετ. Βάσεις. Άρθρο Δρος Κλέαρχου Α. Κυριακίδη, «Σ», 15.12.2015 (https://simerini.sigmalive.com/article/2024/1/10/bretanos-prothupourgos-31121963-kai-na-eisbaloun-oi-tourkoi-den-ekhoume-prothese-na-khresimopoiesoume-tis-dunameis-mas/ και https://simerini.sigmalive.com/article/2019/12/15/ean-e-tourkia-eisbalei-xana-pos-tha-antidrasei-to-eb/).

27 Δεκεμβρίου

08.25 π.μ. - Η Άγκυρα διαβεβαίωσε ότι αναγνώρισε τον έλεγχο του Αρχιστράτηγου πάνω στην ΤΟΥΡΔΥΚ και δεν σχεδίαζε μονομερή ενέργεια (εισβολή). Η διεθνής κρίση είχε καταλαγιάσει κάπως, αλλά όχι η δικοινοτική…

10.00 - Έφθασαν οι Διοικητές της ΕΛΔΥΚ ΚΑΙ ΤΟΥΡΔΥΚ στη Βρετ. Υπ. Αρμοστεία για ενημέρωση και εντολές από τον Αρχιστράτηγο. Ενωρίς το απόγευμα ο Αρχιστράτηγος μετέβη στα Wolseley Barracks, στο Αρχηγείο της Τριμερούς Δυνάμεως, Κυπριακού Στρατού, ΕΛΔΥΚ και ΤΟΥΡΔΥΚ. Εκεί είδε τον Στρατηγό Περίδη, του Ελληνικού Στρατού, ο οποίος θα έκανε σίγουρο ότι η ΕΛΔΥΚ και ο Κυπριακός Στρατός θα ακολουθούσαν τις εντολές του Αρχιστράτηγου Young… και τον Στρατηγό Παντελίδη, Διοικητή του Κυπριακού Στρατού, ο οποίος έδωσε τις ίδιες διαβεβαιώσεις συνεργασίας.

15.53 μ.μ. - Ο Αρχιστράτηγος με τους αξιωματικούς του επισκέφθηκαν την Ομορφίτα (βόρειο προάστιο), όπου την προηγούμενη νύχτα υπήρξαν μάχες…

16.30 - Μήνυμα από τον Μακάριο ότι η κατάσταση στο Γυμνάσιο Κύκκου ήταν πολύ σοβαρή.

Η αποστολή του Αρχιστράτηγου ήταν «η δημιουργία μιας ''Μεικτής Δύναμης'' για να δημιουργείτο μια "Cordon Sanitaire"». «Όμως πιο δύσκολη ήταν μια πολιτική συμφωνία από αμφότερες τις πλευρές… πολύ πιο δύσκολη από τους Τούρκους… Πίστευα ότι είχαμε ανάγκη ενός πολιτικού σώματος για διαπραγμάτευση πολιτικών συμφωνιών και εγώ να προχωρώ με τη στρατιωτική πλευρά», σημείωσε ο Αρχιστράτηγος (Έτσι διοργανώθηκε η «Πολιτική Επιτροπή Επαφής» κατά την άφιξη του Βρετανού Υπουργού Κοινοπολιτειακών Σχέσεων Duncan Sandys την επομένη).

23.54 - Έκτακτη συνεδρία Υπουργών (ΚΔ) – Παρών ο Συνταγματάρχης Sale (Στρατιωτικός Ακόλουθος Υπ. Αρμοστείας), ο οποίος εισηγήθηκε ως τον μόνο τρόπο αποφυγής της καταστροφής, την απομάκρυνση των «μαχητών» στην Ομορφίτα και να ξεκινούσε περίπολος βρετανικών στρατευμάτων.

28 Δεκεμβρίου

06.30 π.μ. - Ηρεμία στο Γυμνάσιο Κύκκου. Στο Κιόνελι οι Τούρκοι στα χαρακώματα βαρετά οπλισμένοι.

07.15 - Γενικά ησυχία στη Λευκωσία, σποραδικοί πυροβολισμοί πέριξ του «Κορνάρο» και του Nicosia Club.

07.20 - Τρία τουρκικά μαχητικά πέταξαν πολύ χαμηλά πάνω από Λευκωσία και Λάρνακα.

08.10 - Η Κυπριακή Κυβέρνηση δέχθηκε το αίτημα του Τούρκου Πρέσβη, τα πτώματα Τούρκων να μεταφέρονταν αεροπορικώς στην Τουρκία.

09.35 - Συμφωνήθηκε με την ελληνική πλευρά η «Truce Force» να θέσει υπό τον έλεγχό της το ξενοδοχείο «Λήδρα Πάλας», καθώς ήταν εκτός λειτουργίας και στην πρώτη γραμμή, και να αναλάμβανε την ευθύνη για περιπολία μεταξύ δυτικά του Nicosia Club και του ξενοδοχείου «Κορνάρο», γραμμή γνωστή ως «LP/NC/Cornaro».

17.23 - Ο Αρχιστράτηγος στο Προεδρικό Μέγαρο, παρόντες επίσης οι περισσότεροι υπουργοί, όπου ενημέρωσε για τις επιχειρήσεις, πρότεινε και έγινε δεκτό το αρχηγείο της «Μεικτής Δύναμης» μετακινηθεί από το Αεροδρόμιο στο εγκαταλειμμένο ξενοδοχείο «Κορνάρο». Ο Μακάριος συμφώνησε σχεδόν για όλα τα προτεινόμενα μέτρα.

29 Δεκεμβρίου

Στις 5 μ.μ. ξεκίνησε η ολονύκτια συνεδρία της νεοσύστατης «Πολιτικής Επιτροπής Επαφής». Παρευρέθησαν ο Αρχιστράτηγος Young, ο Υπουργός Κοινοπολιτειακών Σχέσεων Duncan Sandys, ο Βρετανός ΄Υπ. Αρμοστής, οι πρέσβεις Ελλάδας και Τουρκίας, αντιπροσωπίες Ελλήνων και Τούρκων Κυπρίων, ο Air Marshal Sir Denis Barnett και άλλοι (βλέπε άρθρο μας «Σημερινή», 28.1.2024), με σκοπό μια συμφωνία για κατάπαυση του πυρός.

Από τις θύμησες και σημειώσεις του Αρχιστράτηγου, ο τελευταίος με τη σύμφωνη γνώμη του Υπουργού Εσωτερικών (Π. Γιωρκάτζη) είχε πάρει τρεις σημαντικές θέσεις των Ελληνοκυπρίων και είχε σχηματίσει τη γραμμή που ήθελε να τραβήξει. Την οποία, μετά από 12 ώρες διαπραγμάτευσης τράβηξε στον χάρτη με πράσινο μολύβι, έτσι δημιουργήθηκε η «Πράσινη Γραμμή». Επίσης, μετά από πάρε-δώσε από όλους, συμφωνήθηκαν και οι όροι λειτουργίας της «Πράσινης Γραμμής» και μονογραφήθηκε η συμφωνία…

Ευχαριστίες

Ευχαριστώ θερμά τον Λοχαγό Christopher Meynell για την παραχώρηση των λεπτομερειών αυτών και των φωτογραφιών. Προσθέτουν στις γνώσεις μας, για όσα γνωρίζουμε τόσο από δικές μας πηγές όσο και από τα βρετανικά έγγραφα.

ΞΕΧΩΡΙΣΤΟ ΣΕ ΠΛΑΙΣΙΑΚΙ

Ποιος είναι ο Λοχαγός Christopher Meynell

Γεννήθηκε το 1941 στο Oxfordshire. Εκπαιδεύθηκε στο Mons Officer Cadet School στο Aldershot, μεταξύ 1960-61 προτού ενταχθεί στους Green Jackets. Ενωρίς το 1962 εστάλη σε Σχολή Πολέμου στη Μαλαισία, για εκπαίδευση στα βασικά στοιχεία πολέμου της ζούγκλας… Εν τω μεταξύ, όμως, διορίστηκε αξιωματικός στο προσωπικό του επικεφαλής του στρατού στην Κύπρο¸ Αρχιστράτηγου Peter Young, με βάση την Επισκοπή, όπου ο διοικητής των βρετανικών Στρατευμάτων, Air Chief Marshall Sir Denis Barnett, είχε το αρχηγείο του…

Παραμονές των Χριστουγέννων 1963, όταν ο Αρχ. Μακάριος ζήτησε τη βοήθεια του βρετανικού στρατού, ανέλαβε μαζί με άλλους να στήσουν αρχηγείο στη Λευκωσία στο ξενοδοχείο «Κορνάρο». Παρέμεινε στη θέση του μέχρι το τέλος του 1964, όταν επέστρεψε στο Ηνωμένο Βασίλειο ως διευθυντής Πεζικού. Στη συνέχεια αποχώρησε από τον στρατό και ξεκίνησε να εργάζεται σε εμπορική τράπεζα στο Σίτυ του Λονδίνου… Τη δεκαετία του 1980 εγκατέλειψε το Σίτυ και ξεκίνησε δική του εμπορική επιχείρηση μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 2006. Ζει στο Norfolk. Παντρεύτηκε το 1968 και μαζί με τη σύζυγό του απέκτησαν δύο γιούς, ο ένας ακολούθησε την Εκκλησία και ο άλλος κτηματικές επιχειρήσεις. Ενόσω ήταν στην Κύπρο απέκτησε ενδιαφέρον για τα πουλιά. Στην πόλη του ίδρυσε μαζί με άλλους φιλανθρωπική οργάνωση για βοήθεια στους άστεγους τα Χριστούγεννα.