Διάλυση του PKK: Επιπτώσεις και στρατηγικές επιλογές της Λευκωσίας

Η εξαγγελία για τον τερματισμό του ένοπλου αγώνα του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK) και η σταδιακή του διάλυση σηματοδοτούν μια ιστορική καμπή στο εσωτερικό της Τουρκίας. Το PKK, εδώ και τέσσερεις δεκαετίες, αποτελούσε τον κύριο εσωτερικό αντίπαλο της τουρκικής κρατικής μηχανής, απορροφώντας τεράστιους οικονομικούς, στρατιωτικούς και πολιτικούς πόρους. Η αποχώρησή του από την εξίσωση δημιουργεί νέα δεδομένα - όχι μόνο για το κουρδικό ζήτημα, αλλά και για τη γεωπολιτική ισορροπία στην Ανατολική Μεσόγειο, με άμεσες και έμμεσες συνέπειες στο Κυπριακό.

Η Τουρκία χωρίς το εσωτερικό βάρος

Η Τουρκία, μετά την αποχώρηση και διάλυση του PKK, απαλλάσσεται από έναν από τους μεγαλύτερους στρατηγικούς της πονοκεφάλους. Η σταδιακή εξάλειψη της ένοπλης κουρδικής απειλής επιτρέπει στην Άγκυρα να ανακατευθύνει σημαντικούς στρατιωτικούς και πολιτικούς πόρους προς το εξωτερικό της μέτωπο. Με άλλα λόγια, ο μηχανισμός πίεσης, που επί χρόνια λειτουργούσε ως ανάχωμα για την πλήρη εξωστρέφεια της Τουρκίας, παύει να υπάρχει.

Αυτή η εξέλιξη ενδέχεται να ενθαρρύνει μια πιο επιθετική και συστηματική τουρκική πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο, περιλαμβανομένης της Κύπρου. Η Άγκυρα έχει πλέον μεγαλύτερη ευχέρεια να ενισχύσει περαιτέρω την κατοχική της παρουσία στο βόρειο τμήμα του νησιού - όχι μόνο στρατιωτικά, αλλά και θεσμικά, με τη σταδιακή εδραίωση της «κυριαρχίας» του ψευδοκράτους και την εντατικοποίηση των πιέσεων για διεθνή αναγνώριση.

Τουρκικός αναβαθμισμένος περιφερειακός ρόλος

Σε διεθνές επίπεδο, η διάλυση του PKK μπορεί να μετατρέψει την Τουρκία από παράγοντα αποσταθεροποίησης σε «σταθερό εταίρο» στα μάτια των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ουάσινγκτον, η οποία διατηρούσε ευαίσθητες σχέσεις με τις κουρδικές πολιτοφυλακές στη Συρία, ενδέχεται να θεωρήσει την Άγκυρα πλέον ως πιο «προβλέψιμο» και αξιόπιστο εταίρο, αποκαθιστώντας σταδιακά τη στρατηγική συνεργασία των προηγούμενων δεκαετιών. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε έναν νέο κύκλο γεωπολιτικών ανταλλαγών, στον οποίο η Κύπρος, ως «μη θεσμικό μέλος» του ΝΑΤΟ και μικρό κράτος-μέλος της ΕΕ, κινδυνεύει να μετατραπεί ξανά σε αναλώσιμο διαπραγματευτικό χαρτί. Αν η τουρκική πλευρά εμφανιστεί διαλλακτική σε άλλες περιοχές (π.χ. Μαύρη Θάλασσα, Ουκρανία, Διάδρομος Ζαγγέζουρ), οι Δυτικές δυνάμεις ενδέχεται να δείξουν ανοχή στην τουρκική αδιαλλαξία στην Κύπρο - ιδιαίτερα εάν δεν υπάρχει έντονη αντίδραση από τη Λευκωσία.

Το Κυπριακό σε νέο στρατηγικό περιβάλλον

Το Κυπριακό, εν μέσω αυτών των εξελίξεων, κινδυνεύει να τεθεί σε δευτερεύουσα προτεραιότητα στη διεθνή ατζέντα. Η απουσία έντονων συγκρούσεων στο νησί και η παγίωση τής de facto διχοτόμησης συνιστούν έναν πειρασμό για τις μεγάλες δυνάμεις να αποδεχθούν σιωπηρά τη στασιμότητα, εφόσον εξυπηρετούνται άλλες γεωστρατηγικές ισορροπίες.

Η ελληνοκυπριακή πλευρά οφείλει να κατανοήσει ότι η νέα δυναμική δεν ευνοεί την αδράνεια. Η περίοδος που διανύουμε δεν προσφέρεται για διπλωματικά τετριμμένα ή επικοινωνιακά «τετελεσμένα». Αντιθέτως, απαιτεί ουσιαστική αναπροσαρμογή της στρατηγικής μας, με στόχο την ανάδειξη του Κυπριακού ως ζητήματος διεθνούς δικαίου και ασφάλειας - και όχι ως εθνοτικής διαφοράς.

Ευκαιρίες για ολοκληρωμένη στρατηγική

Παρά τις προκλήσεις, το νέο τοπίο ενέχει και σημαντικές ευκαιρίες. Η αναδιάταξη των προτεραιοτήτων της Τουρκίας και η ανάγκη της για διεθνή εξομάλυνση, σε συνδυασμό με τη διάλυση του PKK, ίσως προσφέρουν ένα παράθυρο για επανεκκίνηση του διαλόγου, εφόσον τεθούν οι κατάλληλοι όροι και διαμορφωθεί ενιαίο διπλωματικό μέτωπο. Παράλληλα, η Κύπρος μπορεί να αξιοποιήσει το νέο πεδίο για να εδραιώσει τον ρόλο της ως πυλώνα σταθερότητας στην περιοχή. Η εμβάθυνση της συνεργασίας με ΗΠΑ, Γαλλία, Ισραήλ, Αίγυπτο και Ελλάδα μπορεί να λειτουργήσει ως πολλαπλασιαστής ισχύος.

Η Λευκωσία βρίσκεται σε κομβικό σημείο. Η κατάρρευση και διάλυση του PKK μπορεί να ερμηνευθεί ως επιτυχία της τουρκικής στρατηγικής, αλλά και ως αρχή ενός νέου κύκλου αστάθειας. Το κενό που αφήνει ενδέχεται να καλυφθεί από άλλες πολιτικές ή άλλες δυνάμεις, με νέα χαρακτηριστικά. Σε κάθε περίπτωση, η Τουρκία φαίνεται να ενισχύει τη γεωπολιτική της αυτοπεποίθηση – και η Κύπρος οφείλει να προετοιμαστεί αναλόγως. Η διπλωματική ρητορική δεν επαρκεί. Απαιτείται ολοκληρωμένη στρατηγική εθνικής ισχύος, που να συνδυάζει εξωτερική πολιτική, διεθνείς νομικές δράσεις, ενίσχυση της άμυνας, ενεργό παρουσία σε ευρωπαϊκά και διεθνή fora, νομικά κατοχυρωμένες συμμαχίες με βάση κοινά συμφέροντα, και συνεχή προβολή και αξιοποίηση της νομιμότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας και των θέσεών μας στο κυπριακό ζήτημα.

Η επόμενη μέρα χωρίς το PKK δεν είναι απλώς διαφορετική – είναι εντελώς νέα. Και σ’ αυτόν τον νέο κόσμο, μόνο τα κράτη με μακροπρόθεσμη στρατηγική και σταθερές θέσεις επιβιώνουν αξιοπρεπώς. Η γεωπολιτική ρευστότητα των ημερών απαιτεί από τη χώρα μας στρατηγική οξυδέρκεια και πολιτική αυτοπεποίθηση. Το Κυπριακό δεν θα επιλυθεί με την προσκόλληση σε αδρανείς θέσεις και εκκλήσεις, αλλά με προσαρμογή στις εξελίξεις, υπεράσπιση αρχών και κυριαρχικών δικαιωμάτων, και έξυπνη πολιτική και πολιτιστική διπλωματία. Η νέα εποχή στην Τουρκία είναι ταυτόχρονα πρόκληση και ευκαιρία. Εξαρτάται και από εμάς ποια όψη της θα επικρατήσει.

*Καθηγητής-ανθρωπολόγος στο Philips University, πρώην Πρύτανης