Αναλύσεις

Επιδημίες: Είμαστε ακόμα στην αρχή

Η συνεχής μόλυνση του περιβάλλοντος, λόγω της αλόγιστης ανθρώπινης δραστηριότητας, η οποία, υπό την κυριαρχία ενός μοντέλου άκρατης και ανορθόλογης, στην ουσία, οικονομικής εξάπλωσης, που δεν θέτει όρια και περιορισμούς στον εαυτό της, επιμολύνει, αναπόδραστα, και όλους τους ζώντες οργανισμούς που εγκαταβιούν και δρουν στα διάφορα οικοσυστήματα

Η κλιματική αλλαγή και η συναρτώμενη προς αυτήν καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος αποτελούν δύο βασικές προϋποθέσεις για την έξαρση των επιδημιολογικών φαινομένων τα τελευταία χρόνια.

Αρκετοί έγκριτοι επιστήμονες από διάφορους γνωστικούς κλάδους έχουν επισημάνει πειστικά τη διασύνδεση της εμφάνισης των επιδημιών με τη διατάραξη της ισορροπίας του φυσικού περιβάλλοντος, λόγω της αλόγιστης ανθρώπινης παρέμβασης.

Οι επιδημίες, μάλιστα, αντιμετωπίζονται, εδώ και αρκετά χρόνια, ως ένα μείζον περιβαλλοντικό πρόβλημα και οι νομολογίες ουκ ευάριθμων χωρών είναι προσαρμοσμένες στην ανάγκη νομικής προστασίας του περιβάλλοντος.

Όπως επισημαίνει ο Δρ Νομικής, δικηγόρος Πέτρος Πατρώνος, η ασθένεια, και δη η επιδημική, ανάγεται σε πλέον επώδυνο περιβαλλοντικό πρόβλημα.

Ενδεικτικά υπομνήσκεται η πανδημία του 1918-1919, η οποία «προκάλεσε -συνεπικουρούμενη από ανθρωπογενώς προκληθείσες ευνοϊκές συνθήκες εξάπλωσης- περισσότερα ανθρώπινα θύματα απ’ ό,τι όλες μαζί οι αμιγώς ανθρωπογενείς περιβαλλοντικές προσβολές... Αν λοιπόν η (πιθανολογούμενη ως εγγενής) δυναμική των επιδημιών αποτελεί από μόνη της επιβραδυντικό παράγοντα της αρμονικής συνεξέλιξης ανθρώπινων κοινωνιών και φυσικών μηχανισμών, οι ενισχυτικές της δυναμικής αυτής ανθρωπογενείς παρεμβάσεις στη φύση καθίστανται, από περιβαλλοντική άποψη, ιδιαίτερα ανησυχητικές, καθώς δρουν πολλαπλασιαστικά». Ως τέτοιου είδους παρεμβάσεις νοούνται, μεταξύ άλλων: «Η διάθεση των αστικών λυμάτων, στο βαθμό που δύναται να οδηγήσει σε μόλυνση των υδάτων και των χερσαίων εκτάσεων, η κατάληξη των υγρών βιομηχανικών αποβλήτων, ιδιαίτερα δε των τοξικών ουσιών που ενδέχεται να ενταχθούν στην τροφική αλυσίδα, οι αέριες εκπομπές ρύπων που ενισχύουν τις αναπνευστικές λοιμώξεις, η εναέρια μεταφορά και επικάθιση τοξικών βαρέων μετάλλων σε επιφανειακά πόσιμα νερά και στο έδαφος, με πιθανή συνέπεια τόσο την αρνητική επίδραση στα υπόγεια υδροφόρα στρώματα όσο και τη ρύπανση των τροφών και, τέλος, η μη συστηματική ή η μη ενδεδειγμένη αποκομιδή και διάθεση απορριμμάτων, που επίσης συντελούν τόσο στη μεταδοτική εξάπλωση νοσημάτων όσο και στη μόλυνση υπόγειων υδροφόρων στρωμάτων».

Ζωονόσοι πανδημίες

Όλες οι μεγάλες πανδημίες του 21ου αιώνα αποτελούν ζωονόσους, ασθένειες ή μολύνσεις που μεταφέρονται από τα ζώα στους ανθρώπους, και η μεταφορά τους στον άνθρωπο οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Η συνεχής μόλυνση του περιβάλλοντος, λόγω της αλόγιστης ανθρώπινης δραστηριότητας, η οποία, υπό την κυριαρχία ενός μοντέλου άκρατης και ανορθόλογης, στην ουσία, οικονομικής εξάπλωσης, που δεν θέτει όρια και περιορισμούς στον εαυτό της, επιμολύνει, αναπόδραστα, και όλους τους ζώντες οργανισμούς που εγκαταβιούν και δρουν στα διάφορα οικοσυστήματα. Καθώς κάθε οικοσύστημα διέπεται από πολλαπλές σχέσεις αλληλεξάρτησης, κάθε οργανισμός επηρεάζει τους άλλους και επηρεάζεται, αμφίδρομα, από αυτούς.

Σύμφωνα με έκθεση του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον του 2016, «η εμφάνιση νόσων που προέρχονται από τα ζώα συνδέεται συχνά με περιβαλλοντικές αλλαγές», που «συνήθως συνδέονται με τις ανθρώπινες δραστηριότητες, από την αλλαγή της χρήσης της γης μέχρι την κλιματική αλλαγή».

Σύμφωνα με την έκθεση, το 60% των μολύνσεων στον άνθρωπο προέρχεται από τα ζώα, ενώ ο αριθμός αυξάνεται στο 75%, αν περιληφθούν «νέες» ασθένειες, όπως ο Έμπολα, το AIDS, οι διάφορες γρίπες των πτηνών, οι άλλοι ιοί, SARS, Zika, ποσοστό που αυξάνεται με την εμφάνιση του Covid-19.

Καταστροφή της βιοποικιλότητας

Κύρια αιτία αποτελεί η καταστροφή της βιοποικιλότητας, η οποία (βιοποικιλότητα) λειτουργεί ως ασπίδα προστασίας για την περιβαλλοντική ισορροπία, και η καταστροφή των περισσότερων οικοσυστημάτων του πλανήτη, που υποδαυλίζει και επαυξάνει τις επαφές μεταξύ των ειδών.

Σύμφωνα με την Anne Larigauderie, εκτελεστική γραμματέα της Διακυβερνητικής Πλατφόρμας του ΟΗΕ για τη Βιοποικιλότητα (IPBES), «η ταχύτητα της μεταβολής του φυσικού περιβάλλοντος κατά τα τελευταία 50 χρόνια είναι πρωτοφανής στην ιστορία της ανθρωπότητας. Και ο σημαντικότερος παράγοντας αυτής της αλλαγής είναι η μετατροπή της γης».

Οι επιστήμονες αναμένουν ότι, λόγω της κλιματικής αλλαγής σε ολόκληρο τον πλανήτη, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό ζωικών ειδών θα εξαφανιστούν, ενώ, καθώς «η πρόοδος και ο υπερπληθυσμός επιβάλλουν την επέκταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε ολοένα και μεγαλύτερες εκτάσεις γης», το πρόβλημα θα επιτείνεται.

Η υπερθέρμανση του πλανήτη

Μάλιστα, όπως υποστηρίζουν Γάλλοι βιολόγοι και γεωλόγοι, η ανθρωπότητα βρίσκεται μόλις στην απαρχή μιας δυσοίωνης περιόδου επιδημιολογικών αναστατώσεων, που θα είναι αρκετά μακρά, λόγω, κυρίως, της απώλειας της βιοποικιλότητας, του λιωσίματος των πάγων και της αποψίλωσης των δασών.

Εάν οι επιπτώσεις από την απώλεια της βιοποικιλότητας και την καταστροφή των περισσότερων οικοσυστημάτων του πλανήτη είναι σαφώς κατανοήσιμες, η τήξη των πάγων, επισημαίνουν, θα συνεπιφέρει πρωτόγνωρες απειλές για την ανθρωπότητα, καθώς θα ενεργοποιήσει το για εκατομμύρια χρόνια αδρανές υπέδαφος των Πόλων, το οποίο βρίθει πληθώρας βακτηριδίων, ιών και μυκήτων, που θα ανέλθουν στην επιφάνεια. Πρόκειται για αρχαία βακτηρίδια και ιούς, τα οποία θα ενεργοποιηθούν, εκθέτοντας την ανθρωπότητα σε ασθένειες που έχουν εξαφανιστεί εδώ και χιλιάδες χρόνια.

«Οι παγετώνες κρατούν στο εσωτερικό τους, που είναι σκοτεινό και παγωμένο, τα αρχαία μικρόβια», δηλώνει ο εξελικτικός βιολόγος Ζαν Μισέλ Κλαβερί. «Οι παθογόνοι ιοί, που μπορούν να μολύνουν ανθρώπους ή ζώα, διατηρούνται στον πάγο που, όταν λιώσει, απελευθερώνονται και ενδέχεται να προκαλέσουν παγκόσμιες επιδημίες όπως έχει γίνει και στο παρελθόν», συμπλήρωσε.

Εξάλλου, σε μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2011 και την οποία υπογράφουν οι Μπόρις Ρέβιτς και Μαρία Ποντόλνογια, επισημαίνεται πως, «ως επακόλουθο της τήξης των πάγων, οι φορείς των θανατηφόρων μολύνσεων του 18ου και 19ου αιώνα μπορεί να επανέλθουν, ειδικά κοντά στα νεκροταφεία όπου θάφτηκαν τα θύματα αυτών των μολύνσεων».

Τον κώδωνα του κινδύνου από την υπερθέρμανση του πλανήτη κρούει και ο Παγκόσμιος Οργανισμό Υγείας, διαμηνύοντας ότι μπορεί να προκαλέσει αύξηση των μικροβίων και των βακτηριδίων, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση των λοιμώξεων.

Η αποψίλωση των δασών

Ανάλογες επιπτώσεις μπορεί να έχει και η αποψίλωση των δασών, η αναπαραγωγική ισορροπία των οποίων λειτουργεί πολλαχώς ως πέπλο προστασίας για τις ανθρώπινες κοινότητες.

"Ασθένειες που μεταδίδονται από τα ζώα στους ανθρώπους γνωρίζουν αύξηση, καθώς ο κόσμος παραμένει θεατής μιας καταστροφής άνευ προηγουμένου του οικοσυστήματος της άγριας ζωής από την ανθρώπινη δραστηριότητα", δηλώνει η Ντορίν Ρόμπινσον, επικεφαλής του τμήματος άγριας ζωής του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP), προσθέτοντας πως οι ραγδαίοι ρυθμοί της αποψίλωσης των δασών, η αστυφιλία και η κατασκευή δρόμων είναι σημαντικοί παράγοντες που ευνοούν την εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών.

"Οι άνθρωποι και η φύση είναι τμήμα ενός αλληλοσυνδεόμενου συστήματος και πρέπει να αντιληφθούμε πώς λειτουργεί αυτό, ώστε να μην ωθήσουμε τα πράγματα στα άκρα και ν’ αντιμετωπίσουμε αυξανόμενα αρνητικές επιπτώσεις", προσθέτει.

Ως εκ τούτου, θα πρέπει να ληφθούν άμεσες και δραστικές αποφάσεις, σε πλανητικό επίπεδο, για ανάσχεση της αναπτυσσόμενης απειλής. Υπάρχει, όμως, η πολιτική βούληση και η επιβαλλόμενη συνεργασία γι’ αυτό; Από την απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα κριθεί, σε πολύ μεγάλο βαθμό, το μέλλον του πλανήτη στα επόμενα χρόνια.