«Η μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης είναι σημαντική τώρα, όσο ποτέ άλλοτε»

Λίγες μόνο ημέρες πριν από την κρίσιμη συνεδρία της Ολομέλειας της Βουλής για την μεταρρύθμιση του δικαστικού μας συστήματος, η Υπουργός Δικαιοσύνης, Στέφη Δράκου, μιλώντας στη «Σημερινή», στέλνει το μήνυμα πως «η μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης είναι σημαντική τώρα, όσο ποτέ άλλοτε». Σε συνέντευξή της αναλύει τι προνοούν τα τρία νομοσχέδια που βρίσκονται ενώπιον της Βουλής, εξηγεί γιατί είναι σημαντική η ψήφισή τους σε νόμο, ενώ αναφέρεται και σε σειρά άλλων ενεργειών, που είτε έγιναν είτε δρομολογούνται από πλευράς του Υπουργείου, με στόχο την ολιστική μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης και την αντιμετώπιση ή και εξάλειψη των διαχρονικών κενών και προβλημάτων που παρουσιάζει το δικαστικό μας σύστημα.

Οι καθυστερημένες υποθέσεις αυξάνονται καθημερινά

- Κυρία Υπουργέ, η χώρα μας βρίσκεται στον πάτο μεταξύ των χωρών της ΕΕ όσον αφορά τον χρόνο εκδίκασης των υποθέσεων στα δικαστήρια. Οι καθυστερημένες υποθέσεις, μάλιστα, ανέρχονται στις 47 χιλιάδες. Πώς σκοπεύετε να αντιμετωπίσετε αυτό το διαχρονικό πρόβλημα;

Είναι γεγονός πως αυτήν τη στιγμή υπάρχουν 42.000 υποθέσεις που εκκρεμούν στα Επαρχιακά και 5.000 εφέσεις που εκκρεμούν στο Ανώτατο Δικαστήριο. Αυτό συνεπάγεται ότι χιλιάδες συμπολίτες μας ταλαιπωρούνται και περιμένουν μέχρι και 15 χρόνια να βρουν το δίκιο τους, χάνοντας έτσι την εμπιστοσύνη τους στο σύστημα απονομής της δικαιοσύνης.

Το μελανό αυτό σημείο του δικαστικού μας συστήματος επιβεβαιώνεται, δυστυχώς, και από την πρόσφατη έκθεση του “EU Justice Scoreboard”, που τοποθετεί την Κύπρο στην τελευταία θέση όσον αφορά τον χρόνο εκδίκασης υποθέσεων και μας υπενθυμίζει πως δικαιοσύνη που καθυστερεί να αποδοθεί δεν είναι δικαιοσύνη.

Είναι γι’ αυτό που το Ανώτατο Δικαστήριο έχει τροχοδρομήσει ένα από τα πιο σημαντικά έργα υπό την ευθύνη του, με στόχο την εκδίκαση των καθυστερημένων υποθέσεων.

Με απλά λόγια, σε κάθε Επαρχιακό Δικαστήριο ορίστηκαν συγκεκριμένοι δικαστές που ασχολούνται κατ’ αποκλειστικότητα με τις καθυστερημένες υποθέσεις.

Το έργο εφαρμόστηκε πιλοτικά στην Πάφο με επιτυχία και επεκτάθηκε πλέον σε όλες τις επαρχίες, ώστε βήμα-βήμα να ξεπεραστεί το πρόβλημα. Μάλιστα έχει οριστεί ως υπεύθυνος συντονισμού του έργου ο πρώην Πρόεδρος του Ανώτατου Δικαστηρίου, ο κ. Στέλιος Ναθαναήλ.

Όσον αφορά τις καθυστερημένες εφέσεις, αυτές θα διαμοιραστούν στο νέο Εφετείο, νέο Ανώτατο και νέο Συνταγματικό Δικαστήριο.

Να τονίσω πως το έργο συνδέεται άμεσα με το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, στο πλαίσιο του οποίου έχουν συμφωνηθεί συγκεκριμένα χρονικά ορόσημα εντός των οποίων πρέπει να εκδικαστούν οι καθυστερημένες υποθέσεις. Είμαι λοιπόν αισιόδοξη πως το Ανώτατο Δικαστήριο, που έχει την ολική ευθύνη για την υλοποίηση του έργου, θα προχωρήσει εντός του χρονικού πλαισίου που τέθηκε από το Ταμείο, ώστε να ξεπεραστεί το πρόβλημα και η χώρα μας να αποταμιεύσει τα αντίστοιχα κονδύλια.

Φυσικά οι καθυστερημένες υποθέσεις αυξάνονται καθημερινά, συνεπώς η επιτυχία του έργου συνδέεται και με την ψήφιση και εφαρμογή των νομοσχεδίων που εκκρεμούν τώρα ενώπιον της Βουλής.

«Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς δικαίως ζητούν να προχωρήσουμε. Είναι ολοφάνερο πως το σύστημά μας καταρρέει και αυτό επιβεβαιώνεται διά στόματος όλων»

Τι προνοούν τα τρία νομοσχέδια

- Αυτό το διάστημα βρίσκεστε ενώπιον μίας πολύ μεγάλης πρόκλησης, αφού οι προσπάθειες για μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης εντατικοποιούνται, με τα τρία σχετικά νομοσχέδια να έχουν πάρει τον δρόμο για την Ολομέλεια. Εξηγήστε μας, τι προνοούν τα εν λόγω νομοσχέδια;

Είναι γεγονός πως την ερχόμενη εβδομάδα θα οδηγηθούν ενώπιον της Ολομέλειας της Βουλής τρία πολύ σημαντικά νομοσχέδια, που αφορούν στην αναδιαμόρφωση της ανώτατης βαθμίδας του δικαστικού μας συστήματος. Προνοούν τη δημιουργία ενός νέου Εφετείου, που θα στελεχώνεται με 16 νέους Δικαστές.

Έτσι παρέχεται η δυνατότητα να δημιουργηθούν 5 τμήματα. Ένα τμήμα που θα εκδικάζει εφέσεις πολιτικής δικαιοδοσίας, ένα τμήμα ποινικής και ένα τμήμα διοικητικής δικαιοδοσίας. Τα υπόλοιπα δύο θα ενισχύουν τα αντίστοιχα τμήματα, ανάλογα με τον όγκο των υποθέσεων που εκκρεμούν στην κάθε δικαιοδοσία, με απόφαση του Ανωτάτου.

Επιπλέον, δημιουργούνται δύο νέα δικαστήρια, το νέο Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο και το νέο Ανώτατο Δικαστήριο, που θα αποτελούν τον τρίτο βαθμό δικαιοδοσίας. Θα στελεχώνονται από εννέα και επτά δικαστές, αντίστοιχα.

Με αυτόν τον τρόπο, η ανώτατη βαθμίδα καθίσταται πιο λειτουργική και ευέλικτη, οπότε επιτυγχάνεται ο πρωταρχικός μας στόχος για γρήγορη εκδίκαση των υποθέσεων. Αυτό ενισχύεται και από την εξειδίκευση που επιτυγχάνεται, ενώ εισάγεται και ο αλληλοέλεγχος των Ανώτερων Δικαστών, κάτι που δεν υπάρχει σήμερα.

- Πώς θα λειτουργούν στην πράξη το νέο Ανώτατο Δικαστήριο και το Συνταγματικό Δικαστήριο;

Την ανώτατη βαθμίδα του δικαστικού μας συστήματος θα αποτελούν πλέον το νέο Ανώτατο Δικαστήριο και το νέο Συνταγματικό Δικαστήριο.

Σε μια εποχή που η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου αποτελεί προτεραιότητα, η δημιουργία ξεχωριστού Συνταγματικού Δικαστηρίου προβάλλει ως αναγκαιότητα.

Η δυνατότητα εκδίκασης από το Συνταγματικό Δικαστήριο όλων των συνταγματικών θεμάτων, περιλαμβανομένων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θα οδηγεί στην άμεση επίλυσή τους, εξοικονομώντας πολύτιμο δικαστικό χρόνο, περιορίζοντας σημαντικά τις εφέσεις.

Δηλαδή, αντί ν’ αποφασίζεται ένα συνταγματικό θέμα σε κατώτερο επίπεδο, με τον κίνδυνο να υπάρχουν αντιφατικές δικαστικές αποφάσεις επί του ιδίου θέματος και να καταλήγουν όλες σε έφεση, και να δημιουργείται συσσώρευση παρόμοιων υποθέσεων, με το νομοσχέδιο η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου θα δημιουργεί νομολογία που θα ακολουθούν πλέον όλα τα κατώτερα Δικαστήρια, κερδίζοντας χρόνο.

Ταυτόχρονα, το Συνταγματικό Δικαστήριο θα εξετάζει τις αναφορές των νόμων από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τις εκλογικές αιτήσεις, σε ζητήματα ουσιώδους σημασίας.

Πολύ σημαντικό ν’ αναφέρω, είναι ότι δημιουργείται για πρώτη φορά τριτοβάθμια δικαιοδοσία, τόσο στο Ανώτατο Δικαστήριο, όσο και στο Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο, διασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό την ασφάλεια δικαίου και τη συνοχή των αποφάσεων.

Παράλληλα, το νέο Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο μπορεί απευθείας με παραπομπή από το Εφετείο, ν’ αποφασίσει θέματα διοικητικού δικαίου.

Πρόσθετα, θα υπάρχει ένα Σώμα που θα έχει εξειδίκευση.

Μάλιστα η Επιτροπή Βενετίας του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία αξιολόγησε ειδικά τα νομοσχέδια της μεταρρύθμισης, αντίκρισε με θετικό μάτι τη δημιουργία ξεχωριστού Συνταγματικού Δικαστηρίου. Ανέφερε πως η ύπαρξη Συνταγματικού Δικαστηρίου σε άλλες χώρες διευκολύνει την προώθηση και την ασφάλεια του κράτους δικαίου.

Επίσης πολύ σημαντικό, η επιτροπή θεωρεί ότι κανένα δικαστικό όργανο δεν πρέπει να έχει τέτοια μεγάλη συγκέντρωση καθηκόντων και ευθυνών, όπως δηλαδή έχει σήμερα το Ανώτατο Δικαστήριο.

Τέλος, το Συνταγματικό Δικαστήριο θα μπορεί να εξετάζει τις αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστικού Συμβουλίου που είναι αρμόδιο για τον διορισμό, την προαγωγή και τη μετάθεση των Δικαστών.

Σήμερα αν ένας υποψήφιος δικαστής, για παράδειγμα, θέλει να αμφισβητήσει την απόφαση για μη διορισμό του, δεν έχει τέτοιο δικαίωμα. Με τη δημιουργία του Συνταγματικού Δικαστηρίου, τέτοιες αποφάσεις θα μπορούν πλέον να ελεγχθούν.

Σε ό,τι αφορά το νέο Ανώτατο Δικαστήριο, πέρα από την τριτοβάθμια δικαιοδοσία που αναφέρομαι πιο πάνω, σε ποινικά και πολιτικά ζητήματα, δύναται να δέχεται απευθείας παραπομπές από το Εφετείο για να εκδικάσει το ίδιο την υπόθεση, κερδίζοντας έτσι χρόνο και δημιουργώντας νομολογία που θ’ ακολουθούν τα κατώτερα δικαστήρια.

Θα επιλαμβάνεται επίσης αιτήσεων για εξαίρεση Δικαστών των κατώτερων Δικαστηρίων.

Με αυτήν τη δομή αποσυμφορείται η ανώτατη βαθμίδα και εκδικάζονται σημαντικές υποθέσεις γρήγορα.

«Η προσπάθειά μας για ολιστική μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης εμπεριέχει νομοσχέδια, έργα, μελέτες και δράσεις με σκοπό να ξεπεραστούν τα διαχρονικά προβλήματα και κενά που παρουσιάζει το δικαστικό μας σύστημα»

«Η Δικαιοσύνη δεν πρέπει και δεν έχει κομματικό χρώμα»

- Γιατί είναι τόσο σημαντική η ψήφισή τους; Και αν συναινέσουν τα κόμματα και τελικά η Βουλή ανάψει το πράσινο φως στα τρία νομοσχέδια, πόσος χρόνος θα χρειαστεί ώστε η όλη προσπάθεια ν’ αρχίσει να αποδίδει με απτά αποτελέσματα;

Η μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης είναι σημαντική τώρα, όσο ποτέ άλλοτε.

Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς δικαίως ζητούν να προχωρήσουμε. Το Ανώτατο Δικαστήριο, ο Παγκύπριος Δικηγορικός Σύλλογος, ο οικονομικός κόσμος και η κοινωνία των πολιτών.

Είναι ολοφάνερο πως το σύστημά μας καταρρέει και αυτό επιβεβαιώνεται διά στόματος όλων.

Βέβαια δεν θα λυθούν εν μιά νυκτί όλα τα προβλήματα με την ψήφιση των νομοσχεδίων. Όπως σε κάθε μεταρρύθμιση, θα χρειαστεί χρόνος μέχρι να γίνουν αντιληπτά τα απτά αποτελέσματα από τον πολίτη.

Θα χρειαστεί χρόνος για να εφαρμοστούν πλήρως τα νομοσχέδια και τα έργα, τα οποία συνθέτουν τον φιλόδοξο σχεδιασμό της ολιστικής δικαστικής μεταρρύθμισης.

Εκεί που πρέπει όμως να στοχεύσουμε είναι στην ολοκλήρωση αυτής της μακράς πορείας, χωρίς να χάνουμε τη μεγάλη εικόνα που είναι η γρήγορη εκδίκαση των υποθέσεων. Είναι φυσικό να εκφράζονται διαφορετικές απόψεις και είναι σεβαστές, όμως δεν μπορούμε να καθυστερούμε άλλο τη μεταρρύθμιση κυνηγώντας το τέλειο. Εδώ θα είμαστε και μετά την ψήφιση των νομοσχεδίων και όπου εντοπίζονται τυχόν κενά είμαστε σε θέση να τα διορθώσουμε με τροποποιήσεις.

Μαζί με τα κοινοβουλευτικά κόμματα θα μπορέσουμε να προσφέρουμε πρώτιστα στην κοινωνία και στους πολίτες αυτού του τόπου, ένα ισχυρό κράτος δικαίου και να διορθώσουμε την απαράδεκτη εικόνα που εκπέμπουμε στην Ευρώπη, που δεν τιμά τη χώρα μας. Άλλωστε η Δικαιοσύνη δεν πρέπει και δεν έχει κομματικό χρώμα. Είναι εθνικό καθήκον όλων μας.

Πολυεπίπεδη η προσπάθεια για ολιστική μεταρρύθμιση

- Ποιες άλλες κινήσεις έγιναν ήδη από το Υπουργείο σας που θα συνδράμουν στον εκσυγχρονισμό του δικαστικού μας συστήματος;

Μιλούμε για μια ολοκληρωμένη μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης, συνεπώς δεν στηριζόμαστε μόνο πάνω στα διάφορα νομοσχέδια τα οποία απλώς προσφέρουν τη νομική βάση πάνω στην οποία κτίζεται ένας ολόκληρος σχεδιασμός. Υπάρχουν πολυάριθμα έργα και δράσεις, που είτε ολοκληρώθηκαν είτε βρίσκονται σε εξέλιξη και συμπληρώνουν αυτήν την πολύχρονη και φιλόδοξη προσπάθεια.

Ένα από τα πιο σημαντικά έργα είναι η εισαγωγή της τεχνολογίας στα δικαστήρια. Έχουμε ολοκληρώσει το πρώτο στάδιο του συστήματος ηλεκτρονικής καταχώρισης και διαχείρισης υποθέσεων, το λεγόμενο i-justice και σε συνεργασία με τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο εκπαιδεύσαμε εκπαιδευτές, ώστε να επιτευχθεί η εξοικείωση ολόκληρου του νομικού κόσμου με το σύστημα, σε όλες τις επαρχίες.

Επίσης, αναμένεται στα τέλη του 2022 να παραδοθεί το τελικό ολοκληρωμένο σύστημα e-justice, μέσα από το οποίο θα γίνονται πλέον οι καταχωρίσεις και η διαχείριση υποθέσεων.

Για τη γρήγορη καταγραφή των πρακτικών εντός των δικαστηρίων μας, εισήχθη σταδιακά και εφαρμόζεται η στενοτύπηση. Στόχος μας όμως είναι μέχρι το 2025 να εισαχθεί η Ακουστική Ψηφιακή Καταγραφή Πρακτικών Συνεδριάσεων Δικαστηρίου (Digital Audio Recording). Δηλαδή, η καταγραφή των πρακτικών θα γίνεται από ψηφιακό σύστημα, το οποίο θα ακούει τους ομιλητές και ταυτόγχρονα θα καταγράφει την ομιλία.

Ακόμα κάτι που έλειπε από το κυπριακό σύστημα Δικαιοσύνης ήταν η εξειδίκευση, η οποία επιτυγχάνεται μέσα από την ίδρυση δικαστηρίων ειδικής δικαιοδοσίας. Όπως για παράδειγμα το Διοικητικό Δικαστήριο και το Διοικητικό Δικαστήριο Διεθνούς Προστασίας, τα οποία ήδη λειτουργούν.

Πρόσφατα όμως και με ιδιαίτερη ικανοποίηση είδαμε τη Βουλή να υπερψηφίζει τα νομοσχέδια για ίδρυση του Εμπορικού Δικαστηρίου και του Ναυτοδικείου, στα οποία δώσαμε 7 νέες θέσεις δικαστών. Με αυτά τα δύο νέα δικαστήρια θα επιτευχθεί πέραν της εξειδίκευσης και η περαιτέρω αποσυμφόρηση των υφιστάμενων δικαστηρίων μας.

Προς την κατεύθυνση της κατάρτισης των δικαστών μας, ιδρύθηκε και λειτουργεί η Σχολή Δικαστών υπό τη Διεύθυνση του κ. Γιώργου Ερωτοκρίτου, πρώην δικαστή του Ανώτατου Δικαστηρίου. Η σχολή επιτελεί ένα εξαιρετικό έργο, με στόχο τη συνεχή εκπαίδευση των δικαστών μας σε νέες νομοθεσίες και εξελίξεις πέραν του εθνικού δικαίου και συστήματος.

«Ό,τι είχαμε να πούμε, το είπαμε εδώ και αρκετά χρόνια που συζητάμε τη δικαστική μεταρρύθμιση. Τώρα όλοι βρισκόμαστε ενώπιον των ευθυνών μας. Είμαι αισιόδοξη πως τα κοινοβουλευτικά κόμματα θα προχωρήσουν στην ψήφιση των νομοσχεδίων»

- Η προσπάθειά σας, όμως, δεν σταματά εδώ. Γνωρίζουμε ότι στοχεύετε στον συνεχόμενο εκσυγχρονισμό της Δικαιοσύνης. Υπάρχουν και άλλες ενέργειες που βρίσκονται σε εξέλιξη προς αυτήν την κατεύθυνση;

Όπως αναφέρετε και εσείς, δεν σταματούμε εδώ. Αυτό που χρειάζεται, όχι μόνο η Δικαιοσύνη μας, αλλά και κάθε δομή, υπηρεσία του κράτους για να είναι αποδοτική, είναι ο συνεχής εκσυγχρονισμός.

Όσον αφορά τις διαδικασίες του δικαστικού μας συστήματος, ήταν αρκετά χρονοβόρες και ευνοούσαν ένα σύστημα συνεχών αναβολών. Για να ξεπεραστεί το συγκεκριμένο πρόβλημα, ολοκληρώθηκε μετά από εξαιρετική εργασία του Ανωτάτου Δικαστηρίου με εμπειρογνώμονες του εξωτερικού, το έργο των νέων Κανονισμών Πολιτικής Δικονομίας οι οποίοι θα τεθούν σε εφαρμογή τον Σεπτέμβριο του 2023. Βάσει των νέων κανονισμών απλοποιούνται οι χρονοβόρες διαδικασίες στις πολιτικές υποθέσεις, στις οποίες εντοπίζεται και το μεγαλύτερο πρόβλημα καθυστέρησης.

Με απλά λόγια, από τη στιγμή που καταχωρείται μια υπόθεση θα γίνεται ο προγραμματισμός της μέχρι τέλους. Στόχος να αποφεύγονται οι συνεχείς αναβολές που επιβαρύνουν παράλληλα και το κόστος και να γνωρίζει ο κάθε διάδικος το χρονοδιάγραμμα της εκδίκασης.

Επιπρόσθετα, ακόμη ένας παράγοντας που συνέτεινε στην αύξηση των καθυστερήσεων είναι τα διοικητικά καθήκοντα των δικαστών μας. Αντί να επικεντρώνονται στα δικαστικά τους καθήκοντα, ήταν αναγκασμένοι εκ των πραγμάτων να αφιερώνουν σημαντικό χρόνο για τη διοίκηση των δικαστηρίων.

Γι’ αυτό και βρίσκεται σε εξέλιξη αυτήν τη στιγμή μελέτη από Ιρλανδούς εμπειρογνώμονες με στόχο τη δημιουργία υπηρεσίας διοίκησης των δικαστηρίων (Courts Service). Η συγκεκριμένη υπηρεσία θα στελεχώνεται με άτομα απ’ όλες τις απαραίτητες ειδικότητες και με όλες τις δεξιότητες για να διοικούν μεγάλους οργανισμούς, όπως τα δικαστήριά μας. Για παράδειγμα θα διαθέτει διευθύνοντα σύμβουλο, διευθυντές τμημάτων, τεχνικούς πληροφορικής, λογιστές κ.ά. Έτσι, οι Δικαστές μας θα επικεντρωθούν στα δικαστικά τους καθήκοντα, έχοντας βέβαια τον τελευταίο λόγο στα θέματα πολιτικής και εποπτείας.

Όπως γίνεται λοιπόν αντιληπτό, η προσπάθειά μας για ολιστική μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης εμπεριέχει νομοσχέδια, έργα, μελέτες και δράσεις με σκοπό να ξεπεραστούν τα διαχρονικά προβλήματα και κενά που παρουσιάζει το δικαστικό μας σύστημα.

Είμαι λοιπόν αισιόδοξη πως τα κοινοβουλευτικά κόμματα έχουν λάβει τα μηνύματα της κοινωνίας των πολιτών και θα προχωρήσουν στην ψήφιση των νομοσχεδίων που εκκρεμούν ενώπιόν τους.

Άλλωστε, όπως έχω ξαναπεί, ό,τι είχαμε να πούμε το είπαμε εδώ και αρκετά χρόνια που συζητάμε τη δικαστική μεταρρύθμιση. Τώρα όλοι βρισκόμαστε ενώπιον των ευθυνών μας.

Και μου επιτρέπετε να είμαι αισιόδοξη γιατί στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Νομικών επικρατεί πραγματικά ένα εξαιρετικό κλίμα συναίνεσης και συνεργασίας και γι’ αυτό οφείλω να ευχαριστήσω όλα τα μέλη της Επιτροπής και ειδικότερα τον Πρόεδρό της, κ. Νίκο Τορναρίτη, ο οποίος συμβάλλει τα μέγιστα προς αυτήν τη κατεύθυνση και παράγεται σημαντικό έργο.

Τέλος, αναμένω και εγώ, όπως όλοι οι πολίτες, τις αποφάσεις των πολιτικών δυνάμεων στις 30 Ιουνίου και φυσικά παραμένω στη διάθεση της Βουλής μέχρι τέλους.