Αλεξάνδρα Προτσένκο: «Μόνο νίκη της Ουκρανίας. Αυτό εύχομαι»

Εδώ και έναν χρόνο, μια «μικρή Ελλάδα» για την οποία ελάχιστα γνωρίζουμε, βρίσκεται στο μέσο ενός σφοδρού πολέμου και περνά μιαν από τις δυσκολότερες δοκιμασίες στην ιστορία της. Είναι η «μικρή Ελλάδα» της Ουκρανίας και οι εκεί Έλληνες βλέπουν τη γη τους να καταστρέφεται. Βλέπουν επίσης τις δομές και τις οργανώσεις τους, που έχτισαν όλα αυτά τα χρόνια, να ρημάζονται και να διαλύονται, καθιστώντας έτσι αβέβαιο το μέλλον τους στην ίδια τους την πατρίδα.

Ο ελληνικός πληθυσμός της Ουκρανίας θεωρείται ο αρχαιότερος απ’ όλους όσοι απαρτίζουν το σύγχρονο ουκρανικό έθνος. Από τον 7ον αιώνα π.Χ. Έλληνες αποίκισαν περιοχές στην Αζοφική. Στο πέρασμα των αιώνων, ελληνικοί πληθυσμοί στο πλαίσιο διαφόρων συγκυριών, βρέθηκαν στην περιοχή της Κριμαίας, στην Ανατολική και τη Δυτική Ουκρανία.

Έφτασαν περίπου τις 200.000 ψυχές και ζούσαν πριν από τη ρωσική εισβολή σε όλη τη χώρα. Το κέντρο τους ήταν η Μαριούπολη και τα γύρω απ’ αυτήν χωριά.

Είχαν μέχρι πριν τον πόλεμο 106 συλλόγους, που ήταν όλοι συντονισμένοι και υπάγονταν στην Ομοσπονδία Ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας. Τιμούσαν όλες τις εθνικές και θρησκευτικές επετείους με λαμπρές γιορτές και εκδηλώσεις. Είχαν ελληνικά σχολεία και έδρα ελληνικών σπουδών στο πανεπιστήμιο της Μαριούπολης και γενικώς έκαναν ό,τι περνούσε απ’ το χέρι τους για να κρατήσουν την ελληνική τους ταυτότητα ζωντανή.

Απ’ τα πιο σημαντικά πρόσωπα του Ελληνισμού της Ουκρανίας είναι η κυρία Αλεξάνδρα Προτσένκο. Πολλοί την λένε «μάνα των Ελλήνων». Είναι εδώ και πολλά χρόνια η πρόεδρος της Ομοσπονδίας των Ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας. Επί προεδρίας της έγιναν σημαντικότατες δράσεις και οι ελληνικοί σύλλογοι οργανώθηκαν με αξιοζήλευτο τρόπο.

Μετά την εισβολή των Ρώσων, η κ. Αλεξάνδρα έφυγε πρόσφυγας και αυτή από τον τόπο της, τη Μαριούπολη. Εδώ και περίπου έναν χρόνο ζει στη Θεσσαλονίκη. Την συναντήσαμε και μιλήσαμε μαζί της. Μας είπε γι’ αυτήν τη «μικρή Ελλάδα» της Ουκρανίας. Μας μίλησε για όσα γράφονται περί «διωγμών και πιέσεων» της ελληνικής μειονότητας από την κυβέρνηση του Κιέβου. Μας απάντησε για το αν υπάρχουν Έλληνες της Ουκρανίας που πολεμάνε με τον ουκρανικό στρατό και άλλοι που υποστηρίζουν τη Ρωσία, όπως επίσης και για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται αυτήν τη στιγμή ο Ελληνισμός της Ουκρανίας.

Στο μήνυμά της προς τους Έλληνες της Κύπρου και της Ελλάδας τόνισε πως τα κατεχόμενα κομμάτια της Ουκρανίας θα ξαναενωθούν και αυτό ελπίζει να γίνει και στην Κύπρο. Τέλος, εύχεται «να ζήσει η Ελλάδα μας χαρούμενη, και οι Έλληνες παντού, με τη σημαία ψηλά».

Κυρία Αλεξάνδρα, ευχαριστούμε που μας παραχωρείτε αυτήν τη συνέντευξη. Πριν ξεκινήσουμε, θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια για τον Ελληνισμό της Ουκρανίας;

Πρώτα απ’ όλα θέλω να πω ότι είμαι από τη Μαριούπολη. Την πόλη μου την ίδρυσαν Έλληνες, στις 15 Αυγούστου το 1780 και την ονόμασαν Μαριούπολη από το όνομα της Παναγίας. Με την εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας οι Έλληνες ιδρυτές της πόλης έφτασαν στην περιοχή. Η Μαριούπολη, λοιπόν, είναι το κέντρο της ομογένειας. Δεν πήγαμε στο Κίεβο, την πρωτεύουσα, αλλά εκεί στη Μαριούπολη και στα γύρω χωριά, που ήταν αρχικά 20 και μετά έφτασαν τα 48, ζουν οι περισσότεροι Έλληνες της Ουκρανίας. Τα χωριά, δεν μπορώ να πω ότι είναι καθαρά ελληνικά πλέον επειδή τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αρκετοί μεικτοί γάμοι και έτσι άλλαξε η σύνθεση των οικογενειών και των κοινοτήτων. Εγώ είμαι καθαρή Ελληνίδα. Δεν είχα ούτε από την πλευρά του πατέρα μου, ούτε από την πλευρά της μάνας μου κάποιον Ουκρανό ή Ρώσο πρόγονο…

Είμαι επικεφαλής της Ομοσπονδίας Ελληνικών Συλλόγων από το 1995. Απ’ εκεί και πέρα, ενωθήκαμε στην Ομοσπονδία. Είχαμε παραπάνω από 100 συλλόγους… Μαζί με την Κριμαία, 106 συλλόγους. Αλλά την Κριμαία την άρπαξε η Ρωσία και έμειναν 100 περίπου σύλλογοι στην Ουκρανία, σε κάθε μεγάλη πόλη της χώρας και σε κάθε χωριά όπου ζούσαν Έλληνες.

Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, οι Έλληνες ήταν 91.500. Εμείς όμως ξέρουμε ότι η απογραφή δεν είναι σωστή και οι Έλληνες είναι 200.000 περίπου, σε όλη την Ουκρανία. Έτσι τα είχαμε γραμμένα και αυτά ήταν τα στοιχεία που είχαμε και στην Ομοσπονδία. Απλώς, από τους μεικτούς γάμους πολλοί δεν καταγράφονται στην απογραφή ως Έλληνες ή Ελληνίδες αλλά ως αυτό που είναι ο σύζυγος ή η σύζυγός τους.

Οι περισσότεροι Έλληνες είναι στη Μαριούπολη και τα γύρω χωριά, όμως υπάρχουν σε όλη τη χώρα από τα δυτικά ώς τα ανατολικά και έχουν παντού τους συλλόγους τους. Πολλοί σύλλογοι στα κατεχόμενα, όπως στο Ντονέτσκ, πέρασαν στον έλεγχο φιλορώσων.

Ποια ήταν η δράση και το έργο των Συλλόγων των Ελλήνων της Ουκρανίας;

Οι Σύλλογοι των Ελλήνων στην Ουκρανία είχαν αναλάβει ένα ευρύ φάσμα εργασιών και δράσεων. Όταν ανέλαβα εγώ την προεδρία της Ομοσπονδίας, αρχίσαμε να δουλεύουμε επαγγελματικά. Είχαμε βάλει υπεύθυνους για τα θέματα των πολιτιστικών, υπεύθυνους για τα θέματα της εκπαίδευσης, υπεύθυνους για τα ανθρωπιστικά ζητήματα… Είχαμε Γενικό Γραμματέα που ασχολείτο με τα οργανωτικά ζητήματα… Κάναμε ετήσιο πλάνο για την Ομοσπονδία και το τηρούσαμε.

Σε έναν χρόνο μέσα, κάναμε πάρα πολλά πράγματα. Ένα απ’ αυτά ήταν το μεγάλο μας φεστιβάλ που το ονομάζαμε «Μέγα Γιορτή». Κάθε χρόνο κάναμε την παν-ουκρανική ολυμπιάδα ελληνικής γλώσσας για τα παιδιά. Κάναμε και πολιτιστικές ολυμπιάδες…

Η Ομοσπονδία ασχολείτο και με την φροντίδα ηλικιωμένων ανθρώπων. Είχαμε κτίσει δίπλα στα γραφεία της Ομοσπονδίας (σ.σ. στη Μαριούπολη) πολιτιστικό κέντρο με τη βοήθεια της Ελλάδας. Επίσης με τη βοήθεια του Συνδέσμου Απόδημου Ελληνισμού κτίσαμε και ιατρικό κέντρο. Αλλά είχαμε και στην κωμόπολη το μεγάλο ιατρικό κέντρο με τη βοήθεια του κυρίου Ασλανίδη, που μάζεψε λεφτά απ’ όλη την Ευρώπη. Πολλά απ’ αυτά τα κτήρια και τις εγκαταστάσεις μας έχουν πάθει ζημιές ή έχουν καταστραφεί από τους βομβαρδισμούς των Ρώσων.

Μετά από έναν χρόνο συνεχόμενου πολέμου, ποια είναι η κατάσταση για τους Έλληνες της Ουκρανίας; Έχουμε νεκρούς, αγνοούμενους, πρόσφυγες, έχουμε ανθρώπους που αυτήν τη στιγμή είναι στο μέτωπο;

Τα περισσότερα χωριά των Ελλήνων της Ουκρανίας είναι πλέον κατεχόμενα. Σε κάποια σημεία στις ανατολικές περιοχές έγιναν λιγότεροι βομβαρδισμοί. Σε άλλα σημεία, όμως, όπου υπάρχουν και πολλά χωριά και κωμοπόλεις όπου μένουν Έλληνες, έγιναν τεράστιες καταστροφές.

Τα χωριά που είναι γύρω από τη Μαριούπολη, όπου μένουν πάρα πολλοί Έλληνες, δεν έχουν πάθει μεγάλες ζημιές. Γι’ αυτό πολλοί Έλληνες που έμεναν στη Μαριούπολη, η οποία έχει πάθει τεράστιες καταστροφές, πήγαν τώρα σε αυτά τα χωριά για να σωθούν οι ίδιοι αλλά και να σώσουν τις οικογένειές τους.

Πολλοί άλλοι, όμως, όπως κι εγώ, έχουμε φύγει πρόσφυγες σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης. Αρκετοί ήρθαμε εδώ στην Ελλάδα…

Υπάρχουν Έλληνες της Ουκρανίας που πολεμούν κατά των Ρώσων;

Βεβαίως. Είναι πολλοί οι Ουκρανοί ελληνικής καταγωγής που πολεμούν με τον ουκρανικό στρατό και τις διάφορες ομάδες όπως το Αζόφ. Αρκετοί έχασαν και τη ζωή τους στον πόλεμο. Όποτε μαθαίνουμε για κάποιον που πέθανε, το ανεβάζουμε στη σελίδα μας στο διαδίκτυο.

Ξέρουμε πόσοι χάθηκαν στον πόλεμο μέχρι αυτήν τη στιγμή;

Όχι… Πού να ξέρουμε; Πώς να μάθουμε; Υπάρχει κανείς που μπορεί να τα μετρήσει αυτά έτσι όπως είναι τώρα τα πράγματα; Δεν έχουμε καμία ενημέρωση και κανένας δεν δίνει τέτοια στοιχεία αυτήν τη στιγμή.

Υπάρχει κάποιος τρόπος με τον οποίο συντονίζονται και συνεννοούνται οι Έλληνες της Ουκρανίας αυτήν τη στιγμή;

Υπάρχει μόνο τηλεφωνική συνεννόηση αυτήν τη στιγμή. Η λειτουργία των συλλόγων και της Ομοσπονδίας γίνεται με τεράστιες δυσκολίες μετά την έναρξη του πολέμου. Για θέματα ανθρωπιστικά, όλη η ομογένεια δουλεύει εθελοντικά για να σωθεί η Ουκρανία. Έτσι κάνουν πολλοί σύλλογοι αυτήν τη στιγμή: Υπάρχει βοήθεια για τους στρατιώτες μας, για τους ηλικιωμένους μας, τρέχουμε και προσπαθούμε να βρούμε λεφτά και τρόφιμα και να τα στείλουμε όπου υπάρχουν πρόσφυγες εκτός ή και εντός Ουκρανίας, που έχουν ανάγκες.

Ποιες ήταν οι σχέσεις των Ελλήνων της Ουκρανίας με τις κυβερνήσεις του Κιέβου; Υπήρχαν δημοσιεύματα που ανέφεραν πως υπήρξαν μέχρι και αποφάσεις μη αναγνώρισης της ελληνικής μειονότητας στην Ουκρανία ή ακόμη και απαγόρευσης της ελληνικής γλώσσας. Ισχύουν αυτά;

Είναι όλα ψέματα. Το είπα και το ξαναλέω, πως οι ελληνικές σημαίες κυμάτιζαν μαζί με τις ουκρανικές και στη Μαριούπολη και σε όλα τα χωριά όπου ζουν Έλληνες. Κάναμε παντού εκδηλώσεις και κανένας ποτέ δεν μας απαγόρευσε ή μας είπε κάτι. Στην εθνική γιορτή της Ουκρανίας, εμείς γιορτάζουμε και με την ελληνική και με την ουκρανική σημαία. Κανένας ποτέ δεν μας είπε τίποτα. Αρκετές χιλιάδες παιδιά μαθαίνουν την ελληνική γλώσσα στα σχολεία μας.

Υπάρχουν τρία σχολεία με ειδική εκμάθηση ελληνικής γλώσσας, από τα οποία πολλά παιδιά που τελείωναν, πήγαιναν στο πανεπιστήμιο της Μαριούπολης όπου είχε έδρα ελληνικών σπουδών. Εκεί διδάσκονται ελληνική γλώσσα, ιστορία, νομικά, οικονομικά κ.ά. Είχε περίπου 10.000 φοιτητές. Μεγάλο πανεπιστήμιο με πολύ μεγάλα κτήρια. Μάλιστα ο (σ.σ. πρώην) Πρύτανης, ο κύριος Κωνσταντίνος Μπαλαμπάνωφ του Βασίλη, ήταν ελληνικής καταγωγής. Τώρα είναι στην Κύπρο... Ο κύριος Μπαλαμπάνωφ έκανε πολλή δουλειά σε αυτό το πανεπιστήμιο. Βοήθησε πολύ και η Ελλάδα και η Ουκρανία για να κτιστεί το πανεπιστήμιο της Μαριούπολης.

Να σας πω επίσης πως απ’ όλες τις μειονότητες της Ουκρανίας, η ελληνική χαίρει της μεγαλύτερης εκτίμησης απ’ όλους. Λένε συνέχεια οι υπόλοιποι Ουκρανοί πως εμείς οι Έλληνες έχουμε την καλύτερη οργάνωση. Εμένα με έχουν βραβεύσει με δύο παράσημα της Βασίλισσας Όλγας για το έργο μας ως Ομοσπονδίας Ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας.

Είναι πολλοί Έλληνες της Ουκρανίας που μιλάνε ρωσικά. Το γεγονός αυτό δίνει την εντύπωση πως αρκετοί Έλληνες της Ουκρανίας ήταν υπέρ της ρωσικής εισβολής και είδαν με καλό μάτι την προσάρτηση στη Ρωσία. Ισχύει αυτό;

Πρώτα να σου πω πως είναι πολλοί που μιλούν ρωσικά, αυτό είναι αλήθεια. Πολύ λίγοι μιλούν νέα ελληνικά. Στα χωριά, μιλάνε «ρωμαίικα» και «ρούμικα». Η διαφορά είναι ότι τα ρούμικα έχουν πολλές τουρκικές λέξεις και μοιάζουν με τη γλώσσα που μιλούν και οι Τατάροι, αλλά τα ρωμαίικα είναι κοντά στην Ελληνική.

Ισχύει επίσης ότι αρκετοί Έλληνες που ζουν στα ανατολικά της Ουκρανίας, που τώρα είναι κατεχόμενα, είδαν θετικά την εισβολή της Ρωσίας. Δυστυχώς, ισχύει. Είναι πολλοί ηλικιωμένοι άνθρωποι που ζουν στα χωριά και θεωρούσαν πως αν έρθει ο Πούτιν θα ξαναπάνε πίσω στη Σοβιετική Ένωση… Περιμένουν τη Σοβιετική Ένωση…

Μιλώ με πολλούς απ’ αυτούς τώρα από το τηλέφωνο. Όταν καμιά φορά λέω αυτά που πιστεύω, ότι δηλαδή θα κερδίσει ο ουκρανικός στρατός και θα γυρίσουμε πίσω, με παρακαλούν να μην τα λέω γιατί φοβούνται πως παρακολουθούν τα τηλέφωνά τους και θα τους πιάσουν και θα περάσουν άσχημα… Μου λένε ότι γίνονται συνέχεια έλεγχοι σε τηλέφωνα, σε αποστολές δεμάτων, σε αλληλογραφία. Γι’ αυτό τις περισσότερες φορές που μιλώ μαζί τους αποφεύγω να λέω πράγματα για τον πόλεμο και τους ρωτάω αν είναι καλά στην υγεία τους και αν χρειάζονται κάτι.

Είναι για ’μένα μια ανοιχτή πληγή το γεγονός ότι πολλά δικά μας έργα, πολλά συγκροτήματα, χορευτικά, χορωδίες, με στολές ελληνικές, τώρα τους εκμεταλλεύονται οι Ρώσοι. Τους βάζουν να κάνουν διάφορες εκδηλώσεις για να δείχνουν πως η μειονότητα μένει εδώ και αγαπάει τους Ρώσους. Και αυτοί (σ.σ. οι Έλληνες των κατεχόμενων περιοχών της Ουκρανίας) κάνουν πράγματα όπως γινόντουσαν στη «Μέγα Γιορτή».

Τι κάνατε δηλαδή στη «Μέγα Γιορτή»;

Στη «Μέγα Γιορτή» κάναμε εκδηλώσεις με ελληνικά φαγητά, χορούς, ελληνικά αγωνίσματα όπως πάλη, συναυλίες με κονσέρτα και πολλά άλλα. Το πιο βασικό ήταν η παρέλαση που γινόταν με όλους τους συλλόγους, οι οποίοι προετοιμάζονταν καιρό πριν, με τις στολές τους και τις φορεσιές τους… Το φαντάζεσαι; Εκατό σύλλογοι να παρελαύνουν με στολές και να σταματάνε μπροστά στους επισήμους και να παρουσιάζουν κάποιο τραγουδιστικό ή χορευτικό πρόγραμμα για ένα, δύο λεπτά και μετά να ακολουθεί ο επόμενος σύλλογος, και μετά ο επόμενος και να περνάνε όλοι… Ήταν η πιο όμορφη εικόνα επειδή ήμασταν όλοι οι Έλληνες μαζί, ενωμένοι… Η «Μέγα γιορτή» μάζευε πάνω από 10.000 ανθρώπους… Απ’ όλη την Ουκρανία και όχι μόνο Έλληνες. Και Ουκρανοί και Ρώσοι... Και όποιος ερχόταν ρωτούσε, «πότε θα ξανακάνετε γιορτή; Πού θα γίνει;».

Τη «Μέγα Γιορτή» την κάναμε σε διαφορετικά χωριά κάθε χρόνο. Την τελευταία φορά που έγινε, το 2021, την κάναμε στη Μαριούπολη. Ήταν πολύ ωραία… Φτιάξαμε και ράψαμε και στολές των Ευζώνων για μια ομάδα περίπου 20 ατόμων και έκαναν πρόβες πολλές για να περάσουν όπως οι Εύζωνες.

Γενικά η βοήθεια που έχετε ως Έλληνες της Ουκρανίας, από την Ελλάδα και την Κύπρο, είναι επαρκής;

Από την Κύπρο και από συγκεκριμένο άνθρωπο, τον κ. Ασλανίδη, είχα προσωπική βοήθεια… Είναι για μένα σαν αδερφός μου. Με βοήθησαν και άλλοι άνθρωποι να φτάσω μέχρι τη Θεσσαλονίκη.

Ξέρετε, βγήκα από τα υπόγεια όταν βομβάρδιζαν τα αεροπλάνα και τώρα όποτε ακούω αεροπλάνο φοβάμαι και σκέφτομαι να κρυφτώ…

Τώρα, υπάρχουν πολλά προβλήματα για πολλούς Έλληνες Ουκρανούς. Έχουμε στείλει επιστολή στον κ. Μητσοτάκη και λέμε τα ζητήματα που πρέπει να λυθούν. Περιμένουμε απάντηση. Πήγα με την ομάδα μου στην Αθήνα και συναντήσαμε και συζητήσαμε με ανθρώπους του Υπουργείου Εξωτερικών στη γραμματεία του Γραφείου Απόδημου Ελληνισμού. Τους τα είπαμε, ότι πρέπει κάτι να κάνουν. Ξέρετε, εγώ για παράδειγμα επειδή έχω ελληνικό διαβατήριο, δεν έχω δικαίωμα να λαμβάνω την όποια βοήθεια και την όποια ασφάλεια δίνεται στους υπόλοιπους Ουκρανούς πρόσφυγες που φτάνουν στην Ελλάδα.. Το ίδιο ισχύει για όλους τους Έλληνες Ουκρανούς που έχουν και ελληνικό διαβατήριο.

Πώς βλέπετε να εξελίσσονται τα πράγματα και τι εύχεστε να συμβεί στην Ουκρανία;

Μόνο νίκη της Ουκρανίας. Αυτό εύχομαι. Και πιστεύω ότι θα νικήσουμε. Είμαστε τόσο μακριά από τις πόλεις και τα χωριά μας και φοβάμαι κάθε μέρα να μη με πιάσει κάτι και πεθάνω εδώ… Η ελπίδα μου όμως δεν χάνεται. Η Ουκρανία θα βγει από αυτόν τον πόλεμο.

Αλλά ξέρετε, και μετά θα είναι πολύ δύσκολο να σταθούμε στα πόδια μας. Και για την Ουκρανία και για την ομογένεια θα είναι δύσκολο.

Πού να βρούμε τέτοιο κόσκινο που να μπορούμε να ξεχωρίσουμε και να ξέρουμε από τους ομογενείς ποιος θα είναι με την Ουκρανία και ποιος θα είναι με τους Ρώσους; Ποιοι θα φύγουν και ποιοι θα μείνουν στον τόπο τους; Αυτό σημαίνει πως θέλει πολύ κόπο. Δηλαδή για να μαζευτεί ξανά η ομογένεια και να μην υπάρχουν προβλήματα στη συνύπαρξή μας.

Ένα τελευταίο μήνυμα που θέλετε να στείλετε στους Έλληνες της Κύπρου και της Ελλάδας;

Ξέρετε αυτό που είναι μέσα στο αίμα μας… Όπως μου έλεγε η γιαγιά μου στα ρωμαίικα, «το αίμα νερό δεν γίνεται». Και όπου και να είναι κανείς, το αίμα τραβάει… Με τραβάει η Ελλάδα, αλλά να ζήσω εδώ δεν μπορώ. Οι ρίζες μου είναι στην Ουκρανία. Και τα δέντρα όπως είμαι εγώ δεν μπορούν να φυτρώσουν μακριά από τον τόπο τους.

Αλλά θέλω να πω για το τέλος τις ευχές μου για την Ελλάδα και για την Κύπρο να μην περάσουν ποτέ αυτά που περνάμε εμείς οι Έλληνες της Ουκρανίας. Να ζήσει η Ελλάδα χαρούμενη, με τη σημαία ψηλά. Και να ξέρετε ότι και εμείς θα σηκώσουμε ξανά τη σημαία μας στην Ουκρανία. Και για την Κύπρο, ξέρουμε τι έγινε… Το ζούμε και εμείς. Να βλέπουμε ένα κομμάτι της πατρίδας μας να το παίρνουν και να το εκμεταλλεύονται άλλοι. Οχτώ χρόνια το ξέρουμε… (σ.σ. από το 2014 και την εισβολή των Ρώσων στην Κριμαία). Αλλά ξέρουμε ότι θα ενωθούν τα κομμάτια της πατρίδας μας και θα επιστρέψει και η Κριμαία και θα είναι όλα πάλι στον χάρτη της Ουκρανίας μας. Αυτό εύχομαι και για την Κύπρο.