Οθωμανικό πόκερ με ανοικτά χαρτιά σε τρία διπλωματικά τραπέζια

Εκτός απροόπτου η ΝΔ θα καταφέρει σήμερα να κερδίσει την αυτοδυναμία στις ελληνικές εκλογές. Υπό αυτές τις συνθήκες σχηματίζεται το νέο σκηνικό στο τρίγωνο Λευκωσία, Άγκυρα και Αθήνα. Ως εκ τούτου αναμένονται εξελίξεις, αλλά το ερώτημα έχει ως εξής: Πώς και σε ποια κατεύθυνση θα κινηθούν το Κυπριακό και τα Ελλαδοτουρκικά; Ο Ερντογάν, πάντως, φαίνεται να παίζει οθωμανικό πόκερ με ανοικτά χαρτιά σε τρία διπλωματικά τραπέζια. Σε αυτό του ΝΑΤΟ και σε εκείνα της ΕΕ και του ΟΗΕ. Αλλά, όπως λέει, με τους δικούς του όρους. Την ίδια στιγμή, Αθήνα και Λευκωσία ανακατεύουν την τράπουλα και ψάχνουν για έναν «τουρκικό άσο καλής θελήσεως», ώστε να δείξουν -εσωτερικά τουλάχιστον- ότι υπάρχει ελπίδα. Η δε Λευκωσία θέλει να επενδύσει επί του ειδικού απεσταλμένου τής ΕΕ στο Κυπριακό, ο οποίος, όμως, θα ήταν δυνατό, εάν δεν είναι η βάση των συνομιλιών ορθή, αντί προς τη δημοκρατική λύση να καταστεί εργαλείο μιας από τις αποχρώσεις της διχοτόμησης.

Οι απειλές της Τουρκίας εντός ΝΑΤΟ και αντίδραση των Αθηνών

Υπάρχουν ενδείξεις για αλλαγή της τουρκικής στάσης ή όχι;

Πώς ο Πρόεδρος προσδοκά να φέρει σε δύσκολη θέση την Άγκυρα και να κερδίσει άλλοθι

Πέραν των συνόρων, ώς την Κίνα…

Τι σημαίνει η Άγκυρα παίζει πόκερ με οθωμανικά χαρτιά και μάλιστα ανοιχτά; Η Τουρκία: Πρώτο, εκτείνεται εκτός των συνόρων της, εκτός των τειχών. Και αυτό περιλαμβάνει: Α. Τις τουρκικές Βάσεις στο Κατάρ, στη Σομαλία, στο Σουδάν, στη Λιβύη, στην Αλβανία, στην Κύπρο, στο Αζερμπαϊτζάν, στη Συρία, στο Βόρειο Ιράκ. Β. Τις στρατιωτικές αποστολές από τη Βοσνία ώς το Κοσσυφοπέδιο και το Αφγανιστάν. Γ. Τις περιοχές όπου υπάρχουν τουρκογενείς και τουρκόφωνοι πληθυσμοί, από τον Καύκασο ώς τους Ουιγούρους της Κίνας, καθώς και ώς τους μουσουλμάνους - Τούρκους της Βουλγαρίας. Όσο, δε, για την Ελλάδα, επιμένει ότι η μουσουλμανική μειονότητα είναι τουρκική (βλέπε σχετικό χάρτη).

Δεύτερο, έχει δύο πυλώνες δράσης. Τον θρησκευτικό - ιδεολογικό και τον γεωπολιτικό. Προβάλλει το μουσουλμανικό στοιχείο ως εργαλείο παραγωγής πολιτικής και ιδεολογίας και το εντάσσει στη λογική του «Ερντογανισμού», που θα χαρακτηρίζει τον νέο αιώνα της Τουρκίας, αφήνοντας πίσω τον Κεμαλισμό. Ο «Ερντογανισμός» χαρακτηρίζεται από τον νεο-Οθωμανισμό, την αυτοκρατορική συνείδηση και την πολιτική του εκκρεμούς, που σημαίνει ότι η Τουρκία ανήκει μεν στο ΝΑΤΟ, αλλά η πολιτική της καθορίζεται από την ίδια και αναλόγως των συμφερόντων της κινείται, άλλοτε προς τις ΗΠΑ και την ΕΕ και άλλοτε προς τη Ρωσία και την Κίνα. Μέσα σε αυτό το σκηνικό εκδηλώνει την πρόθεσή της να υλοποιήσει τη «Γαλάζια Πατρίδα», που περιλαμβάνει τη διχοτόμηση της Κύπρου και του Αιγαίου.

Τρίτο, οικοδομεί μιαν αξιόπιστη πολεμική βιομηχανία, που ενισχύει αφενός την απεξάρτησή της από άλλες μεγάλες δυνάμεις και, αφετέρου, την εθνική της ανεξαρτησία.

Το αίνιγμα για την Τουρκία είναι η κακή οικονομική της κατάσταση. Αυτό, όμως, δεν συνιστά νέο φαινόμενο. Εμφανίζεται από καιρού εις καιρόν, αλλά δεν την εμποδίζει να υλοποιεί την αυτοκρατορική της πολιτική, προφανώς λόγω των διαπλεκομένων συμφερόντων με τη Δύση, αλλά και τη Ρωσία, υπό την έννοια ότι δεν συμφέρει σε κανέναν η κατάρρευσή της.

Η σύνδεση με την ΕΕ, ο απεσταλμένος και ο «άσος καλής θελήσεως»

Αθήνα και Λευκωσία αναμένουν έναν τουρκικό «άσο καλής θελήσεως», για να πιαστούν και να οικοδομήσουν διάλογο επίλυσης των προβλημάτων στο Αιγαίο και στο Κυπριακό. Η μεν Ελλάδα, διά του Νίκου Δένδια, ο οποίος μάλλον θα αναλάβει το Υπουργείο Άμυνας, τονίζει ότι εντός των επομένων τριών με τεσσάρων μηνών θα δείξει η Άγκυρα τις προθέσεις της. Πιο συγκεκριμένος ήταν ο Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης, την περασμένη Τρίτη, όταν αναφέρθηκε σε τρία χρονικά ορόσημα:

Το πρώτο ορόσημο αφορά στη Σύνοδο της ΕΕ τον Ιούνιο. Η πολιτική του Πρόεδρου θέλει να συνδέσει την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας και δη το θέμα της απελευθέρωσης της βίζας στους Τούρκους πολίτες και την αναβαθμισμένη τελωνειακή ένωση: Α. Με την άρση του εμπάργκο, που θέτει η Άγκυρα επί των πλοίων και των αεροσκαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας. Β. Με την επανέναρξη των συνομιλιών. Γ. Με την περίληψη εντός των συμπερασμάτων του Συμβουλίου αναφοράς για την ενεργότερη εμπλοκή της ΕΕ υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και για τον διορισμό απεσταλμένου για το Κυπριακό. Επί τούτου, δηλαδή του απεσταλμένου και της νομοτεχνικής επεξεργασίας της λύσης, υπάρχουν δύο εκδοχές: 1) Να βοηθήσει ο απεσταλμένος και η νομική υπηρεσία της ΕΕ και δη της Επιτροπής στην άρση των τετελεσμένων της εισβολής και της κατοχής εφόσον η βάση λύσης θα στηρίζεται στην αναθεώρηση του παραβιασθέντος από την Τουρκία Συντάγματος του ενιαίου κράτους της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία εντάχθηκε στην ΕΕ επί τη βάσει του πρωτοκόλλου 10 ολόκληρη αλλά με αναστολή του Κεκτημένου στο βόρειο τμήμα της λόγω κατοχής. 2) Να καταστούν ο απεσταλμένος της ΕΕ και οι νομικές υπηρεσίες της Επιτροπής σε εργαλεία για τη νομιμοποίηση των τετελεσμένων της εισβολής, δηλαδή του διοικητικού, πληθυσμιακού και διοικητικού διαχωρισμού της Κύπρου και τη μετατροπή της από ενιαίο κράτος σε σύνθετο, αποτελούμενο δηλαδή είτε από δύο ισότιμα συνιστώντα κράτη με πολιτική ισότητα είτε από δύο κράτη και ισότιμη κυριαρχία, όπως είναι η νέα τουρκική θέση. Έχουμε, δηλαδή, αποχρώσεις διχοτόμησης. Σε αυτήν τη δεύτερη περίπτωση ο πιθανός απεσταλμένος της ΕΕ δεν θα καταστεί φορέας δημοκρατικής λύσης, αλλά νομιμοποίησης των διχοτομικών τετελεσμένων της εισβολής και της κατοχής. Το θέμα δεν είναι πώς ο Πρόεδρος θα πωλήσει επικοινωνιακά τον ειδικό απεσταλμένο, αλλά ποια θα είναι η βάση των συνομιλιών και πού θα καταλήξουν (επί του θέματος θα επανέλθουμε αναλυτικότερα σε προσεχή ανάλυση).

Το δεύτερο ορόσημο αφορά στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους της Λιθουανίας, στις 11 με 12 του Ιούλη και το τρίτο στη Νέα Υόρκη, όπου ο Πρόεδρος προσδοκά τον προσεχή Σεπτέμβριο ακόμη και σε μια τριμερή με τον κατοχικό ηγέτη ενώπιον του Αντόνιο Γκουτέρες.

Οι προσδοκίες και οι αλήθειες

Αθήνα και Λευκωσία θέλουν να προσδοκούν, παρότι η Άγκυρα παίζει πόκερ με ανοιχτά χαρτιά. Γιατί; Διότι:

1) Η Τουρκία εντός της ΕΕ ουδόλως θεωρεί ότι θα πρέπει να υποχωρήσει επί του Κυπριακού για να πάρει είτε την κατάργηση της βίζας είτε την αναβαθμισμένη τελωνειακή ένωση. Δεν εμπιστεύεται τις Βρυξέλλες, διότι αντιλαμβάνεται ότι τα ηγετικά κράτη τής ΕΕ δεν την θέλουν πλήρως συνδεδεμένη μαζί τους, καθώς και κάτι άλλο: Η Ευρώπη είναι κάτω από μια νέα ρωσική απειλή και η άμυνά της εξαρτάται από το ΝΑΤΟ, στο οποίο η Τουρκία έχει τον μεγαλύτερο, μετά τις ΗΠΑ, στρατό στη Συμμαχία, ενώ αποτελεί τον βασικό πυλώνα ανάσχεσης στη Μαύρη Θάλασσα και την περιοχή του Καυκάσου, ώς τη Μέση Ανατολή. Γιατί, άλλωστε, να υποχωρήσει στο Κυπριακό όταν γνωρίζει ότι δεν θα έχει κόστος, αφού ο Πρόεδρος προβάλλει μια πολιτική στην πρακτική εφαρμογή της οποίας υπόσχεται οφέλη στην Άγκυρα αντί κυρώσεις όπως στην περίπτωση της Ουκρανίας; Η Τουρκία εκλαμβάνει τη στάση του Προέδρου ως αδυναμία ακόμη και εντός της ΕΕ.

2) Η Τουρκία έχει προαναγγείλει μέσων των αξιωματούχων της ότι εντός του ΝΑΤΟ θα καταγγείλει την Κύπρο για το θέμα των εξοπλισμών της και έχει ήδη θέσει βέτο επί του θέματος των επιχειρησιακών χαρτών της Συμμαχίας για τις αναφορές στην Κύπρο ως αναγνωρισμένο κράτος, προωθώντας την υποβάθμιση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την αναβάθμιση του ψευδοκράτους. Και αυτή η τουρκική πολιτική είναι προφανώς αποτέλεσμα της ανοχής που δείχνει η Ελλάδα, με τη σύμφωνη γνώμη της Κύπρου, σε ό,τι αφορά την κατοχή. Ερώτημα, λοιπόν: Τι λογικά θα έπρεπε να αναμένει κάποιος από την Αθήνα και τη Λευκωσία στο ΝΑΤΟ αλλά και στην ΕΕ, εάν η Άγκυρα επιμείνει να καταγγέλλει την Κυπριακή Δημοκρατία ότι εξοπλίζεται, ότι κακώς ήρθη το στρατιωτικό αμερικανικό εμπάργκο και ότι ο διάλογος για λύση του Κυπριακού μπορεί να επαναρχίσει μόνο στη βάση των δύο κρατών; Θα θέσουν η Αθήνα στο ΝΑΤΟ και η Ελλάδα και Κύπρος εντός της ΕΕ, θέμα τερματισμού της κατοχής της Κύπρου από την Τουρκία όπως αξιώνεται από τη Ρωσία στην περίπτωση της Ουκρανίας; Και αν η Τουρκία σε μια κίνηση τακτικής θελήσει να εμπλακεί σε έναν διάλογο τεχνοκρατών με την Ελλάδα, αλλά επιμένει στα δύο κράτη στην Κύπρο, τι θα πράξει η Αθήνα; Θα αποσυνδέσει το Κυπριακό από το Αιγαίο υπό το πρόσχημα ότι εάν διευθετηθούν τα προβλήματα στο Αιγαίο θα προωθηθεί και η λύση του Κυπριακού; Υπό αυτές τις συνθήκες θα μείνει ή όχι το Κυπριακό παγωμένο; Και αν η Άγκυρα μπει σε διάλογο με την Αθήνα για να ροκανίσει τον χρόνο και για να γλιτώσει από τους όποιου «μπελάδες», ποιο θα είναι τελικά το αποτέλεσμα; Θα είναι ή όχι η εμπέδωση των τετελεσμένων στην Κύπρο και των γκρίζων ζωνών στο Αιγαίο; Η Άγκυρα πάντως λέει ναι στον διάλογο στα Ελλαδοτουρκικά, αλλά με τους δικούς της όρους, που περιλαμβάνουν τις διεκδικήσεις και την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών, καθώς και τη διχοτόμηση του Αιγαίου. Τι θα αλλάξει ώς τη Σύνοδο στο Βίλνιους σε 20 μέρες για να καταστεί ορόσημο θετικών εξελίξεων στο Κυπριακό και στα Ελλαδοτουρκικά;

Η δύναμη του Τατάρ και του Μπαχτσελί

Πέραν τούτων, τι μπορεί να αναμένει ο Πρόεδρος από τον κατοχικό ηγέτη να πει στον ΓΓ του ΟΗΕ για τη λύση τον προσεχή Σεπτέμβριο; Πιο ξεκάθαρος δεν μπορεί να είναι ο κ. Τατάρ. Καθημερινώς διευκρινίζει ότι δεν θα εμπλακεί σε συνομιλίες εάν η βάση τους δεν είναι αυτή των «δύο κρατών». Είχε ήδη διευκρινίσει πριν από τις εκλογές ότι, εάν η τουρκική κυβέρνηση άλλαζε πολιτική, θα παραιτείτο, οπότε θα προέκυπτε πολιτική κρίση εντός της Τουρκίας. Βεβαίως, κάτι τέτοιο δεν συνέβη και δεν αναμένεται να συμβεί, διότι ο Ερντογάν είναι ο ενορχηστρωτής για την προώθηση της λύσης των δύο κρατών, κλέβοντας τη σκυτάλη από τους Κεμαλιστές. Εάν αλλάξει πολιτική, θα είναι δώρο προς την αντιπολίτευση, ενώ θα κλονιστεί η συμμαχία του με τον Ντεβλέτ Μπαχτσελί. Πώς λοιπόν να αναμένει κάποιος αλλαγή της τουρκικής πολιτικής επί της ουσίας; Όσο, δε, για τον ΓΓ του ΟΗΕ, τι άλλο να πράξει εκτός από την πάγια ουδετερότητά του; Η όποια εξουσία ανήκει στο Σ. Ασφαλείας. Και εκεί το Κυπριακό δεν είναι ενταγμένο στο Κεφάλαιο 7, οπότε καμιά τιμωρία ή κυρώσεις δεν θα ήταν δυνατό να επιβληθούν στην Άγκυρα λόγω της απαράδεκτης στάσης της στο Κυπριακό.

Η λύση και το σχέδιο Β΄

Όταν πάντως ο Πρόεδρος ρωτήθηκε αν έχει σχέδιο Β΄ στην περίπτωση κατά την οποία δεν αποδώσουν τα τρία ορόσημα, απάντησε ότι θα συνεχίσει να υποστηρίζει τη λύση… Και ο νοών νοείτο. Εκ των πραγμάτων διαφαίνεται ότι ο Πρόεδρος θέλει να κερδίσει και εσωτερικά και διεθνώς άλλοθι για την έλλειψη λύσης του Κυπριακού. Και μπορεί τώρα να τάσσεται εναντίον ενός “blame game”, προσδοκώντας στον «τουρκικό άσο των συνομιλιών», αλλά στο μέλλον είτε δημόσια είτε μέσω διαρροών θα φορτώνει τις ευθύνες, που όντως έχει, στην Τουρκία. Και αν χρειαστεί ακόμη και σε αυτήν την ΕΕ, υπό την έννοια ότι δεν έπραξε αυτά τα οποία θα έπρεπε να πράξει για να έρθει η Άγκυρα στις συνομιλίες. Η ουσία, βεβαίως, δεν θα αλλάξει. Και ποια είναι η ουσία; Ότι η διχοτόμηση θα εμπεδωθεί είτε de facto είτε de jure, μέσω των δύο κρατών ή ακόμη και μέσω της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας των δύο ισότιμων συνιστώντων κρατών με πολιτική ισότητα, όπως την είχε οραματιστεί ο Νιχάτ Ερίμ από το 1956. Και οι Τούρκοι, αφού την πέτυχαν και την κατοχύρωσαν στο Κραν Μοντανά, τώρα προχωρούν στο επόμενο βήμα. Επειδή, όμως, προχώρησαν στα δύο κράτη, ουδόλως μπορεί να δικαιολογηθεί η εξ ημών υιοθέτηση της προηγούμενης τουρκικής θέσης… Δικαιολογείται;

«Γαλάζιοι Τούρκοι», «Γκρίζοι λύκοι» και η «σημαία» του Κεμάλ…

Αριστερά η τουρκική σημαία και δεξιά των Ουιγούρων, των Τούρκων δηλαδή της Κίνας. Σημειώνεται ότι ο Κεμάλ Ατατούρκ προβληματίστηκε κατά πόσον θα έκανε κόκκινη ή γαλάζια, όπως αυτήν των Ουιγούρων, τη σημαία του νέου τουρκικού κράτους. Μεταξύ των δύο σημαιών, ο γκρίζος λύκος από τον μύθο του «Εργκενεκόν» και την καταγωγή της τουρκικής φυλής από τις στέπες της Μογγολίας. Και δη τους πρώτους «Τούρκους νομάδες» με την ονομασία Κοκτούρκ ή Γκοκτούρκ, που θα πει «Γαλάζιοι Τούρκοι».

Αυτός ο αναλυτικός χάρτης απεικονίζει τι ο Ερντογάν εννοεί όταν δηλώνει ότι η Τουρκία ξεπερνά τα κρατικά της σύνορα. Το έθνος είναι πέραν των κρατικών τειχών. Ο Χάρτης είναι αναλυτικός και αποτυπώνει τις τουρκικές Βάσεις στο εξωτερικό και τις αποστολές στις οποίες συμμετέχει ο τουρκικός στρατός. Η έννοια της Τουρκίας εκτός των συνόρων είναι συναφής με τη νεο-Οθωμανική αντίληψη και καλύπτει τους τουρκογενείς και άλλους μουσουλμανικούς πληθυσμούς από την Ευρώπη ώς τα Βαλκάνια, τον Καύκασο, ώς τους Ουιγούρους της Κίνας.

*Δρ των Διεθνών Σχέσεων