Αναλύσεις

Κραυγή αγωνίας από τον εφευρέτη του Διαδικτύου: Δώστε μας πίσω τα δεδομένα και την ιδιωτικότητά μας

Ο Tim Berners-Lee, ο εφευρέτης του Διαδικτύου, προειδοποιεί για την τεράστια δύναμη των εταιρειών big tech που προέρχεται από την συλλογή και εκμετάλλευση των προσωπικών μας δεδομένων. Τι περιλαμβάνει η πρόταση για δημιουργία «θησαυροφυλακίων δεδομένων» ως ένα μέτρο ανάκτησης του ελέγχου από τους χρήστες.

Ο Tim Berners-Lee είναι άνθρωπος που δώρισε στην ανθρωπότητα το Διαδικτύο με το σλόγκαν «αυτό είναι για όλους» ("this is for everyone"). Πλέον, εκφράζει δυνατά την αγωνία του για την εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας και τους κινδύνους από την απεριόριστη συλλογή των προσωπικών μας δεδομένων. Σήμερα, η εφεύρεσή του χρησιμοποιείται από δισεκατομμύρια ανθρώπους αλλά την ίδια στιγμή αυταρχικές και αντιδημοκρατικές κυβερνήσεις το εκμεταλλεύονται για καταστολή. Επίσης, υποστηρίζει τις υποδομές των πιο πλούσιων και πιο ισχυρών εταιρειών στον πλανήτη Γη.

Σε άρθρο του Pieter Verdegem, Λέκτορα στη Σχολή ΜΜΕ και Επικοινωνίας του αγγλικού Πανεπιστημίου του Westminster στο ακαδημαϊκό ιστολόγιο «The Conversation» (05/02/2021), αναλύεται η προσπάθεια του εφευρέτη που άλλαξε τον κόσμο με σκοπό «να επιστρέψει το διαδίκτυο στην χρυσή εποχή που υπήρχε πριν την πρόσφατη μετενσάρκωσή του ως Web 2.0 - που χαρακτηρίζεται από επιθετική συλλογή δεδομένων από κυβερνήσεις και εταιρείες».

«Κυριαρχία Δεδομένων»

Η πρόταση του Berners-Lee στρέφεται γύρω από την ιδέα της «κυριαρχίας δεδομένων» ("data sovereignty") που σημαίνει να έχουν οι χρήστες δύναμη και κυριαρχία επί των δεδομένων τους. Για να γίνει όμως αυτό πρέπει να παλέψουμε για να ανακτήσουμε τον έλεγχο των προσωπικών μας πληροφοριών, ένα δικαίωμα που παραδώσαμε στις εταιρείες υψηλής τεγχνολογίες, τις γνωστές ως «big tech» πριν από πολλά χρόνια.

Το σχέδιο του Berners-Lee στην πιο πρόσφατη δημόσια παρέμβαση του έρχεται σε μια εποχή που όλο και μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων θεωρούν τον online κόσμο ως ένα τοπίο στο οποίο κυριαρχούν από μερικούς γίγαντες της τεχνολογίας που ευδοκιμούν από ένα σύστημα «καπιταλισμού επιτήρησης» ("surveillance capitalism"). Αυτή η μορφή καπιταλισμού εξάγει και συλλέγει τα προσωπικά μας δεδομένα και τα χρησιμοποιεί για στοχευμένες διαφημίσεις καθώς πλοηγούμε στον παγκόσμιο ιστό.

Δικαστικές αποφάσεις

Υπάρχουν υποθέσεις κατά των big tech σε δικαστήρια σε ΗΠΑ και ΕΕ ως μέρος αυτού που ονομάστηκε «techlash» ("tech backlash"), η αντίδραση δηλαδή στην ολοένα αυξανόμενη δύναμή τους. Ωστόσο, η απάντηση του Berners-Lee στην υπερεξάπλωση των big tech είναι πολύ πιο απλή: Να δώσουμε πίσω στα άτομα την δυνατότητα να ελέγχουν τα δικά τους δεδομένα.

Τα κέρδη της πρότασης

Σύμφωνα με τον Verdegem, η ιδέα της «κυριαρχίας δεδομένων» έχει τις ρίζες της στους αγώνες των ιθαγενών λαών του κόσμου που έχουν πιέσει για την ιδέα της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας της πολιτιστικής τους κληρονομιάς.

Εφαρμοζόμενο σε όλους τους χρήστες του διαδικτύου, το "data sovereignty" σημαίνει την παροχή πλήρους εξουσίας επί των προσωπικών τους δεδομένων. Αυτό περιλαμβάνει τον αυτοπροσδιορισμό ποιων στοιχείων των προσωπικών μας δεδομένων επιτρέπουν να συλλεγεί και πως επιτρέπουμε να αναλυθούν, να αποθηκευτούν και να χρησιμοποιηθούν, καθώς και το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς.

Η ιδέα είναι σε πλήρη αντίθεση με τις τρέχουσες πρακτικές δεδομένων που εφαρμόζουν τα επιχειρηματικά μοντέλα των big tech. Η πρακτική της «εξαγωγής δεδομένων» ("data extraction"), για παράδειγμα, αναφέρεται σε προσωπικές πληροφορίες που λαμβάνονται από άτομα που σερφάρουν το διαδίκτυο χωρίς την ουσιαστική συγκατάθεσή τους ή με δίκαιη αποζημίωση για τα όσα συλλέγονται.

Αυτές οι πρακτικές βασίζονται σε ένα μοντέλο όπου τα προσωπικά δεδομένα δεν θεωρούνται ιδιοκτησία του ίδιου του χρήστη.

Τεχνολογικά μονοπώλια & «επιδράσεις δικτύου»

Διάφοροι μελετητές υποστηρίζουν ότι η εξαγωγή δεδομένων, σε συνδυασμό με τις «επιδράσεις δικτύου» ("network effects") οδήγησε στη δημουργία τεχνολογικών μονοπωλίων. Οι επιδράσεις δικτύου παρατηρούνται όταν μια πλατφόρμα έχει κυριαρχήσει, ενθαρρύνοντας ακόμα περισσότερους χρήστες να εγγραφούν και να την χρησιμοποιήσουν. Αυτό επιτρέπει στην κυρίαρχη πλατφόρμα ακόμη περισσότερες δυνατότητες εξαγωγής δεδομένων που μετά χρησιμοποιούν για την δημιουργία καλύτερων υπηρεσιών για να προσελκύουν ακόμη περισσότερους χρήστες.

Αυτό με τη σειρά του τείνει να ενισχύει ακόμη περισσότερο την ισχύ, αλλά και το μέγεθος των βάσεων δεδομένων, των κυρίαρχων εταιρειών εις βάρος των μικρότερων.

Η τάση προς τα μονοπώλια που παρατηρείται μπορεί να εξηγήσει γιατί η εξαγωγή δεδομένων και η ιδιοκτησία ελέγχεται τις λεγόμενες «GAFAM», ακρωνύμιο για τις big tech εταιρείες Google, Apple, Facebook, Amazon και Microsoft, στις ΗΠΑ και τις «BAT», ακρωνύμιο για τις Baidu, Alibaba και Tencent στην Κίνα. Εκτός από τις εταιρείες, οι κυβερνήσεις έχουν επίσης μονοπώλιο εξουσίας στα δεδομένα των πολιτών τους.

Η ιδέα της κυριαρχίας δεδομένων είναι μια πολλά υποσχόμενη πρόταση για να αναστραφεί αυτή η τάση προς δημιουργία μονοπωλίων. Είναι μια ιδέα που συζητείται για κάποιο χρονικό διάστημα στις παρυφές του διαδικτύου αλλά η υποστήριξή της από τον Tim Berners-Lee θα συγκεντρώσει πάνω της πολύ μεγαλύτερη προσοχή.

«PODS»: Τα «Θησαυροφυλάκια δεδομένων»

Ο Berners-Lee δεν μένει μόνο στην πολιτική υποστήριξη της πρότασης για κυριαρχία δεδομένων, αλλά κτίζει και την τεχνολογία που θα το υποστηρίξει.

Πρόσφατα ίδρυσε την εταιρεία «Inrupt», ρητός στόχος της οποίας είναι να κινηθεί προς την κατεύθυνση ενός παγκόσμιου ιστού όπως τον είχε οραματιστεί αρχικά ο ίδιος ο εφευρέτης του. Η Inrupt σχεδιάζει να το πράξει αυτό μέσω ενός νέου συστήματος που ονομάζεται «PODS», δηλαδή «Personal Online Data Stores».

Τα «pods» λειτουργούν σαν ασφαλείς θυρίδες ή θησαυροφυλάκια προσωπικών δεδομένων. Αποθηκεύοντας τα δεδομένας τους σε ένα «pod», οι χρήστες διατηρούν την ιδιοκτησία και τον έλεγχο των δικών τους δεδομένων, αντί να τα μεταφέρουν σε ψηφιακές πλατφόρμες. Σύμφωνα με αυτό το σύστημα, οι εταιρείες μπορούν να ζητήσουν πρόσβαση στο «pod» ενός χρήστη, προσφέροντας συγκεκριμένες υπηρεσίες σε αντάλλαγμη - αλλά δεν μπορούν να εξαγάγουν ή να πουλήσουν αλλού αυτά τα δεδομένα.

Η Inrupt δημιούργησε αυτά τα pods ως μέρος του έργου «Solid», μια startup της Silicon Valley με μοναδικό στόχο να τα κάνει προσβάσιμα σε όλους. Όλες οι ιστοσελίδες ή οι εφαρμογές που έχουν pod θα απαιτούν έλεγχο ταυτότητας από την Solid προτού τους επιτραπεί να ζητήσουν τα προσωπικά δεδομένα ενός ατόμου. Αν τα pods είναι όπως τα θησαυροφυλάκια ή τις θυρίες, η Solid λειτουργεί όπως η τράπεζα στην οποία ανήκει η θυρίδα/θησαυροφυλάκιο.

Μια κριτική κατά της ιδέας των pods είναι πως αντιμετωπίζει τα δεδομένα ως εμπόρευμα. Για παράδειγμα, έχει διατυπωθεί η έννοια των «αγορών δεδομένων» ("data markets") ως ένα συστήμα που επιτρέπει στις εταιρείες να πραγματοποιούν μικροπληρωμές με αντάλλαγμα τα δεδομένα μας. Το θεμελιώδες ελάττωμα ενός τέτοιου συστήματος είναι πως τα δεδομένα έχουν μικρή αξία όταν αγοράζονται και πωλούνται μόνα τους. Η αξία των δεδομένων προκύπτει μόνο μέσα από τη μαζική συγκέντρωση και την ανάλυσή τους, πράγμα που συμβαίνει μέσα από την «επίδραση δικτύου» που προαναφέρθηκε.

Το κοινό συμφέρον

Μια εναλλακτική λύση στην εμπορευματοποίηση των δεδομένων μπορεί να είναι και η κατηγοριοποίηση των δεδομένων ως «κοινών» ("commons"). Η ιδέα έγινε για πρώτη φορά γνωστή μέσα από το έργο της διάσημης νομπελίστριας οικονομολόγου Elinor Ostrom.

Η προσέγγιση των δεδομένων μέσα από την ιδέα του κοινού συμφέροντος θεωρεί πως δεν ανήκουν σε άτομα ή εταιρείες, αλλά ως κ άτι που ανήκει στην κοινωνία. Τα δεδομένα ως ιδιοκτησία κοινού συμφέροντας είναι μια αναδυόμενη νέα ιδέα που θα μπορούσε να ξεκλιδώσει την αξία των δεδομένων ως δημοσίου αγαθού, διατηρώντας την ιδιοκτησία του στα χέρια της κοινότητας.

Η παρέμβαση του Tim Berners-Lee στον διάλογο για το μέλλον του διαδικτύου είναι μια ευπρόσδεκτη εξέλιξη. Οι κυβερνήσεις και οι κοινότητες συνειδητοποιούν πως η ψηφιακή κυριαρχία των big tech μέσα από την συλλογή δεδομένων είναι ανθυγιεινή για την κοινωνία. Τα pods αντιπροσωπεύουν μια μόνο από τις πολλές απαντήσεις στις οποίες πρέπει να ανταποκριθούμε.