Η επιστήμη της προπαγάνδας στην υπηρεσία του μαζικού εμβολιασμού

Από τον Ιανουάριο του 2020, που ξεκίνησε η πληροφοριακή παλίρροια γύρω από τον κορωνοϊό, όλων των ειδών ιατρικές και επιστημονικές ορολογίες εισέβαλαν απότομα στον δημόσιο διάλογο. Πολίτες και πολιτικοί καλούνται να προβληματιστούν στη βάση ακατανόητης γι' αυτούς γλώσσας και να πάρουν ατομικές και συλλογικές αποφάσεις.

Αυτό δημιούργησε μια σύγχυση.

Παγκόσμιος νεοδιχασμός

Όπως αναλύσαμε σε προηγούμενα άρθρα μας, η κρίση του κορωνοϊού ξύπνησε τις πιο δυστοπικές, νεοταξικές, cyberpunk ανησυχίες (βλ. «Σημερινή», 15/03/2020), κατέστησε την Αστυνομία ως «διαχειριστή-κλειδί» (βλ. «Σημερινή», 12/04/2020), αναζωπύρωσε θεωρίες συνωμοσίας (βλ. «Σημερινή», 20/12/2020), οδήγησε στην «αμοιβαία ριζοσπαστικοποίηση» μεταξύ Ακροδεξιάς και Ακροαριστεράς, καθώς και τρομοκρατών (βλ. «Σημερινή», 07/03/2021) και προκάλεσε έναν οικονομικό και πληροφοριακό πόλεμο μεταξύ κρατών και πολυεθνικών Big Pharma - Big Data - Big Tech (βλ. «Σημερινή», 31/05/2021).

Κατά συνέπειαν, κορωνοϊός και παγκοσμιοποίηση γέννησαν έναν μοναδικό παγκόσμιο νεοδιχασμό, που διεμβόλισε οριζόντια όλους τους υφιστάμενους άλλους κάθετους τοπικούς διχασμούς. Αδιάφοροι εμβολιασμένοι και ανεμβολίαστοι, παθιασμένοι φιλοεμβολιαστές και αντιεμβολιαστές, γκρινιάρηδες «βαξινιάρηδες» και ξερόλες «ψεκασμένοι», αντίθεοι «επιστημονιστές» και θρησκόληπτοι «αρνητές», συνθέτουν τις εντάσεις της πόλωσης σε αυτό το πρωτόγνωρο πολιτικό φάσμα.

Σε ένα πρόσφατο άρθρο του Max Fisher στη «New York Times» (25/07/2021), αναφέρεται πως σκιώδεις εταιρείες σε όλο τον κόσμο, που δρουν εν ονόματι πελατών που έχουν ισχυρό άλλοθι, «στοχοποιούν τα πάντα, από κατασκευαστές εμβολίων μέχρι εκλογές».

Από την άλλη, όπως προειδοποιεί ο Bret Swanson στην «Wall Street Journal» (05/07/2021), είναι «ύβρις» το ότι πολυεθνικές και ΜΚΔ λογοκρίνουν επιστήμονες που έχουν άλλες απόψεις, ερμηνείες και προτάσεις (όπως του «Great Barrington Declaration», 04/10/2020). Αυτά τα «θρασύτατα μονοπώλια της αλήθειας» υποφέρουν από αυτό που ο Νομπελίστας Friedrich Hayek ονόμασε «επιστημονισμό» ("scientism"): «Τον υβριστικό ισχυρισμό μιας τέλειας γνώσης σε ακατάστατα, πολύπλοκα επίπεδα λες και είναι ελεγχόμενα πειράματα φυσικής».

Κορωνοϊός & Επικοινωνιακή Στρατηγική

Η προπαγάνδα υπάρχει από τον καιρό που υπάρχουν κράτη και οργανωμένες κοινωνίες. Ο Edward Bernays, που την θεωρούσε επιστήμη και θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης μορφής της, στο κλασικό έργο του «Propaganda» (1928), από τις πρώτες κιόλας γραμμές του 1ου κεφαλαίου με τίτλο «Οργανώνοντας το Χάος» ("Organizing Chaos"), γράφει πως κυβερνιόμαστε από ανθρώπους τους οποίους δεν έχουμε καν ακουστά και οι οποίοι πλάθουν το μυαλό μας, διαμορφώνουν τα γούστα μας και μας υποβάλλουν ιδέες, και αυτό μάλιστα είναι το λογικό αποτέλεσμα της οργάνωσης μιας λειτουργικής, δημοκρατικής κοινωνίας.

Σε αυτό το κείμενο, ο όρος «προπαγάνδα» δεν χρησιμοποιείται με αρνητικό ή θετικό πρόσημο, αλλά ως τεχνικός όρος, ως συνώνυμος ή παρεμφερής αλλά όχι ταυτόσημος με την «επικοινωνιακή πολιτική», το «μάρκετινγκ», τις «δημόσιες σχέσεις», τον «ψυχολογικό πόλεμο» και τις «πληροφοριακές επιχειρήσεις».

Η διαχείριση του κορωνοϊού, από τους εθνικούς και υπερεθνικούς θεσμούς υγείας μέχρι άλλους κρατικούς ή μη-κρατικούς δρώντες με διαφορετικές σκοπιμότητες, δεν θα μπορούσε να αποτελέσει προπαγανδιστική ή επικοινωνιακή εξαίρεση.

«Vaccine Communications» για practitioners

Κάποιοι βλέπουν «συνωμοσιολογικά» τις εξελίξεις με τον κορωνοϊό. Δηλαδή ως αποτέλεσμα πολιτικής πρόθεσης για εγκαθίδρυση μιας νέας παγκόσμιας τάξης. Άλλοι, δεν το βλέπουν έτσι, αλλά ως μια πρωτόγνωρη και αγχώδη διεθνή προσπάθεια τιθάσευσης μιας δυνητικά χαοτικής εξέλιξης. Ανεξαρτήτως οπτικής, γεγονός είναι πως η διαχείριση της πανδημίας φέρει τα στοιχεία μιας άτυπης και ακήρυχτης «παγκόσμιας διακυβέρνησης».

Αυτό φαίνεται από τον τρόπο και την εντυπωσιακή ομοιότητα της σύλληψης, εφαρμογής και εκτέλεσης των αποφάσεων, του χρονισμού τους, και των ομοιοτήτων στο λεκτικό και στην επικοινωνιακή στρατηγική, από τα λόκνταουν μέχρι τα εμβολιαστικά προγράμματα. Βεβαίως υπάρχουν διαφορές, λόγω των κατά τόπους νομικών συστημάτων, κοινωνικών παραδόσεων και πολιτικής κουλτούρας, ωστόσο η γενικότερη φιλοσοφία παραμένει παρόμοια.

Μια εξήγηση είναι ο αυξημένος ρόλος διεθνών και υπερεθνικών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO), η ΕΕ και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (EMA), που λειτουργούν περίπου ως «συντονιστικά κέντρα» για τους υγειονομικούς θεσμούς των ανεξάρτητων και κυρίαρχων εθνών-κρατών.

Για παράδειγμα, ένα έγγραφο με συστάσεις για το πώς θα υλοποιηθεί η επικοινωνιακή στρατηγική για τα εθνικά εμβολιαστικά προγράμματα, είναι το εγχειρίδιο με τίτλο «Guide to COVID-19 vaccine communications: A practitioner's guide to the principles of COVID-19 vaccine communications».

Το εγχειρίδιο κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 2020 από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη στην έδρα του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, περίπου την ίδια περίοδο που ξεκινούν τα εμβολιαστικά προγράμματα σε όλον τον κόσμο.

Ετοιμάστηκε από το Center for Public Interest Communications του Κολεγίου Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου της Φλόριδας, σε συνεργασία με την εταιρεία Δημοσίων Σχέσεων (PR) Purpose και την πρωτοβουλία United Nations Verified. Η προετοιμασία για το εγχειρίδιο ξεκίνησε από τον Αύγουστο του 2020 και στις αρχές Οκτωβρίου έγιναν σφυγμομετρήσεις από την εταιρεία Qualtrics της κοινής γνώμης σε Γαλλία, Γερμανία, ΗΠΑ και ΗΒ.

Για την ιστορία, σημειώνεται ότι η Pfizer υπέβαλε πρώτη την αίτησή της για «άδεια επείγουσας χρήσης» («emergency use authorization») του mRNA εμβολίου της στη Διεύθυνση Τροφίμων & Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ τον Νοέμβριο του 2020 (Time.com, 20/11/2020).

8 Βασικές αρχές εμπιστοσύνης

Οι συντάκτες του εγχειριδίου παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των συζητήσεων με 16 επιστήμονες και εμπειρογνώμονες κορυφαίων πανεπιστημίων, με ειδίκευση σε Ανθρωπολογία, Ψυχολογία, Νευροεπιστήμες, Δημοσιογραφία, Επικοινωνία, Διεθνή Δημόσια Υγεία και Επιστήμες Συμπεριφοράς.

Στην εισαγωγή αναφέρεται «πως όλα ξεκινούν με την εμπιστοσύνη» και οι συντάκτες αναγνωρίζουν ότι κυρίως σε αυτήν βασίζεται «η θέλησή μας να βάλουμε μια ξένη ουσία μέσα στο σώμα μας».

Σε όλο το εγχειρίδιο αναγνωρίζεται ότι οι παράγοντες που οδηγούν στο κενό εμπιστοσύνης για εμβολιασμό έχουν να κάνουν με την έλλειψη πληροφοριών, τις αντιφάσεις στα λεγόμενα ειδικών και κυβερνήσεων, στα λάθος και στα αφηρημένα μηνύματα, καθώς και στην αμφισβήτηση των προθέσεων των αγγελιαφόρων.

Γι' αυτό αποθαρρύνεται η καλλιέργεια του φόβου και ενθαρρύνεται η πολλαπλή επανάληψη των ίδιων μηνυμάτων από ίνφλουενσερς, επιστήμονες, ιατρούς και ειδικούς σε θέματα δημόσιας υγείας.

Οι συντάκτες κατέληξαν σε 8 βασικές «αρχές για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης».

Για οικονομία χώρου παρατίθενται περιλήψεις τους:

(1) Κοσμοθέαση (Worldviews): «Εργαστείτε μεταξύ κοσμοθεάσεων, ταυτοτήτων και ηθικών αξιών».

(2) Συγχρονισμός (Timing): «Χρησιμοποιήστε τον χρόνο προς όφελός σας. Είναι πολύ ευκολότερο να οικοδομήσεις εμπιστοσύνη αν είσαι ο πρώτος που θα διατυπώσει ένα μήνυμα» .

(3) Αγγελιαφόροι (Messengers): «Χρησιμοποιήστε του σωστούς αγγελιαφόρους για το κοινό σας. [...] Οι αξιόπιστοι αγγελιαφόροι ποικίλλουν πολύ από κοινότητα σε κοινότητα».

(4) Αφηγήματα (Narratives): «Κάντε το περιεχόμενό σας τσιμέντο, παρέχετε ένα αφήγημα και δώστε αξία. Αν τα μηνύματα δεν είναι απτά και δεν περιλαμβάνουν ιστορίες, τα πανίσχυρα μυαλά μας, που δημιουργούν νόημα, θα γεμίσουν τις αφηρημένες έννοιες με ιστορίες και ιδέες που βγάζουν νόημα».

(5) Σχέσεις (Relationships): «Αναγνωρίστε πως κάποιες κοινότητες έχουν διαφορετική σχέση με τον εμβολιασμό».

(6) Κοινωνικοί Κανόνες (Social Norms): «Αλλάξτε τις κοινωνικές νόρμες για να βοηθήσετε στο να κερδίσετε αποδοχή. Επηρεαζόμαστε βαθιά από τη συμπεριφορά και τις επιλογές ανθρώπων στα δίκτυά μας - ακόμα και ανθρώπους που δεν έχουμε συναντήσει».

(7) Συναισθήματα (Emotions): «Προκαλέστε τα σωστά συναισθήματα».

(8) Προθέσεις (Motivations): «Να είστε σαφείς και διαφανείς για τις προθέσεις σας. Οι αντιλήψεις μας για τις προθέσεις του αγγελιαφόρου παίζουν ρόλο».

Επίκληση δεξιών & αριστερών συναισθημάτων

Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι διαφορετικές προτάσεις επιχειρηματολογίας υπέρ του εμβολιασμού σε συντηρητικούς (conservatives) και φιλελεύθερους (liberals).

Για τις συντηρητικές/δεξιές αξίες:

• Αφοσίωση στην ομάδα (In-group loyalty): «Έμφαση στην αφοσίωση ή την προδοσία στην ομάδα τους. Έμφαση στην προστασία της ομάδας, ακόμη και πάνω από τα δικά τους συμφέροντα».

• Σεβασμός στην εξουσία (Respect for authority): «Έμφαση στον σεβασμό για την παράδοση και την ιεραρχία και την υποχρέωσή τους να εκπληρώσουν το καθήκον τους μέσα στην κοινωνία».

• Αγνότητα/Ιερότητα (Purity/Sanctity): «Αναγνώριση κάποιου πράγματος ως αφύσικου ή αηδιαστικού, ή ότι παραβιάζει τις αρχές της αγνότητας και της αξιοπρέπειας. Έμφαση στην ενάρετη συμπεριφορά».

Για τις φιλελεύθερες/αριστερές αξίες:

• Προστασία από βλάβη (Protection from harm): «Έμφαση στην προστασία κάποιου από βλάβη, πόνο, συναισθηματική δυσφορία, βία. Φροντίδα για τους αδύναμους και τους ευπαθείς».

• Fairness (Δικαιοσύνη): «Έμφαση στην ισότητα και τη δικαιοσύνη, π.χ., άτομα που αντιμετωπίζονται διαφορετικά από άλλα ή στέρηση των δικαιωμάτων κάποιου».

Γενικά, προτείνεται η αποφυγή συναισθημάτων λύπης, ντροπής και φόβου, και ενθαρρύνονται τα αισθήματα περηφάνιας, γονικής αγάπης και ελπίδας. Προτείνεται η φιλόδοξη προσέγγιση για «τα οφέλη και αυτό το αίσθημα της κανονικότητας» και το κάλεσμα είναι: «Προστάτεψε την οικογένειά σου, προστάτεψε τους αγαπημένους σου. Βοήθησε τον κόσμο να ξεπεράσει την κρίση».

Αφηγήματα & υψηλή μόρφωση

Τονίζεται η έμφαση στην ελεύθερη βούληση και επιλογή, με ταυτόχρονη υπενθύμιση της σημασίας της απειλής για το άτομο προσωπικά και γι' αυτούς γύρω του. Αντλώντας παραδείγματα από τη Συμπεριφορική Οικονομία, προτείνουν: «Προσφέρετε μια προεπιλογή που είναι καθορισμένη από ειδικούς, με τη δυνατότητα επιλογής μη-συμμετοχής. Αυτό διατηρεί την αίσθηση της ελευθερίας για τους ανθρώπους, αλλά η προκαθορισμένη αρχιτεκτονική θα τους καθοδηγήσει στις προτάσεις των ειδικών».

Είναι, πράγματι, εντυπωσιακή η πιο κάτω παρατήρηση της Δρος Emily Brunson, Αναπληρώτριας Καθηγήτριας Ανθρωπολογίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Τέξας:

«Νομίζω πρέπει να αποφύγουμε την παγίδα τού να σκεφτόμαστε ότι οι πληροφορίες ή οι γνώσεις είναι αρκετές, διότι για πολλούς ανθρώπους, και όταν κάποιος εξετάσει τη διστακτικότητα και τη γονική διστακτικότητα για τα εμβόλια στις ΗΠΑ, η ομάδα που είναι το πιο πιθανό να επιλέξει να μην εμβολιαστεί είναι αυτοί που έχουν υψηλή μόρφωση. Μιλώντας μαζί τους, αυτοί είναι οι άνθρωποι που έχουν διαβάσει τη βασική βιβλιογραφία και την ερμηνεύουν σωστά, οπότε δεν πρόκειται για παρανόηση. Έχουν άλλες ανησυχίες, οι οποίες υπερβαίνουν το παραδοσιακό μήνυμα δημόσιας υγείας που λέει "αυτό είναι που πρέπει να κάνετε"».

Στο εγχειρίδιο δεν προσφέρεται μια συγκεκριμένη μέθοδος ή διαδικασία αντιμετώπισης αυτών των «υψηλής μόρφωσης» σκεπτικιστών, που «έχουν διαβάσει τη βασική βιβλιογραφία» και «την ερμηνεύουν σωστά» και γι' αυτό επιλέγουν να μην εμβολιαστούν αυτοί ή/και τα παιδιά τους.

Αυτό καταδεικνύει πως η όποια απαίτηση για άμεσο ή έμμεσο υποχρεωτικό εμβολιασμό (εκτός του ότι αντίκειται σε σειρά διεθνώς κατοχυρωμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στις αρχές της βιοηθικής, βλ. «Σημερινή», 16/05/2021) είναι ουτοπικός έως επικίνδυνος, αφού αναπόφευκτα θα προσκρούσει στην αντίδραση των όσων αρνούνται να εμβολιαστούν. Αυτό συμβαίνει όχι γιατί παρασύρθηκαν από αντίπαλα αντιεμβολιαστικά αφηγήματα που οικοδομήθηκαν στη βάση αντίστοιχων συναισθημάτων χρησιμοποιούμενων από την άλλη πλευρά, αλλά διότι με βάση τα ίδια κοινώς αποδεχτά επιστημονικά, πολιτικά και κοινωνικά δεδομένα θα επιλέξουν συνειδητά να μην εμβολιαστούν ακριβώς διότι ξέρουν πού και γιατί διαφωνούν.

Ίνφλουενσερς & τεμπέλικες αποφάσεις

Στην ενότητα με τις προτάσεις για «Αλλαγή των κοινωνικών κανόνων για υποβοήθηση απόκτησης αποδοχής», η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Vanderbilt του Νάσβιλ, Lisa Fazio, προτείνει: «Να βρεθούν οι ίνφλουενσερς και να τους ζητηθεί να αλλάξουν τη γνώμη τους, κάτι που θα έχει μεγάλη επίδραση προς τα κάτω». Αυτό προτείνεται να γίνει με τον εντοπισμό των αξιόπιστων ατόμων, από σελέμπριτις μέχρι θρησκευτικούς ταγούς, με επιρροή τόσο στα ΜΚΔ, όσο και σε offline επίπεδο, αναλόγως και της κοινότητας.

Ο λόγος που συμβαίνει αυτό, σύμφωνα με τους συντάκτες, είναι διότι «οι επιλογές και οι συμπεριφορές μας, όσο επηρεάζονται από τα συναισθήματά μας, τις κοσμοθεωρίες μας, τις ηθικές μας αξίες, τις ταυτότητες και τις αντιλήψεις μας, άλλο τόσο επηρεάζονται και από το τι κάνουν ανθρώποι σαν κι εμάς. Έτσι, ένα σημαντικό κομμάτι της αλλαγής τού πώς οι άνθρωποι σκέφτονται για τα εμβόλια αλλάζει από το πώς οι αξιωματούχοι δημόσιας υγείας επικοινωνούν γι’ αυτά».

Γι' αυτό το θέμα, η Emily Brunson ανέφερε:

«Οι περισσότεροι γονείς όταν παίρνουν αποφάσεις θα πάνε στη μητέρα τους, θα πάνε στους φίλους τους που έχουν παιδιά και θα πουν "λοιπόν, τι έκανες εσύ;". Και στην πραγματικότητα έτσι είναι το πώς πολλοί άνθρωποι παίρνουν αυτές τις αποφάσεις. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι, διότι δεν έχω καλύτερη λέξη να το πω, λίγο τεμπέληδες στη λήψη αποφάσεων, "απλώς θέλω κάποιον άλλον να μου πει τι να κάνω, κάποιον που του έχω εμπιστοσύνη". Και έτσι το στοιχείο του κοινωνικού δικτύου είναι ένας τεράστιος παράγοντας».

«Εθελοντές Πληροφοριών»

Το πρόγραμμα «Share Verified» του ΟΗΕ, που συνδιαμόρφωσε το εγχειρίδιο, με το οποίο συνεργάζονται οργανώσεις όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, το Facebook, το Twitter, το TikTok, το Reddit, το wikiHow, το Luminate, το IKEA Foundation και μια σειρά πολυεθνικών εταιρειών, ιδρυμάτων και κολοσσών ΜΜΕ, έχει δημιουργηθεί μαζί με την εταιρεία Purpose.

Με το σύνθημα «#OnlyTogether», προτρέπει: «Γίνε Εθελοντής Πληροφοριών». Στόχος του προγράμματος είναι η εμπλοκή «καθημερινών ανθρώπων» που μπορούν «να παίξουν έναν σημαντικό ρόλο στη δουλειά του Verified διασπείροντας αξιόπιστες πληροφορίες για τον COVID-19 στους φίλους, τις οικογένειες και τα κοινωνικά τους δίκτυα, με στόχο τη διάσωση ζωών και την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης».

Όπως αναφέρει η Ariadne Vromen του Αυστραλιανού Εθνικού Πανεπιστημίου στο βιβλίο «Digital Citizenship and Political Engagement: The Challenge from Online Campaigning and Advocacy Organisations» (2017), η εταιρεία Purpose έχει «εκκολαφθεί» μέσα από τις συνεργασίες με μη-κερδοσκοπικούς οργανισμούς όπως το Oxfam και το ACLU και εταιρείες όπως η Ben and Jerrys, η Audi και η Google. Στις επικοινωνιακές εκστρατείες της Purpose περιλαμβάνονται η «AllOut» για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ παγκοσμίως, η ΜΚΟ «Λευκά Κράνη» που δραστηριοποιήθηκε στη Συρία κατά της μπααθικής κυβέρνησης και το «Foodstand» για θέματα διατροφής.

«Παγκόσμιο θέαμα προπαγάνδας»

Ο Καθηγητής ΜΜΕ, Πολιτισμού & Επικοινωνίας στη Σχολή Steinhardt του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (NYU), Mark Crispin Miller, έχει μιαν άλλη άποψη: «Μου φαίνεται πως το έτος 2020 και το πρώτο μισό του 2021 έχουν αποτελέσει ένα παγκόσμιο θέαμα προπαγάνδας μιας πρωτοφανούς κλίμακας και πολυπλοκότητας».

Ο Miller διδάσκει τα μαθήματα «Διαφήμιση & Κοινωνία» και «Μαζική Πειθώ & Προπαγάνδα» στο NYU. Οι δηλώσεις έγιναν στο πλαίσιο συνέντευξης στον John Kirby για το 17ο επεισόδιο («2020: A Propaganda Masterpiece», Journeyman Pictures, 10/06/2021) της σειράς «Perspectives on the Pandemic»:

«Εγώ πιστεύω ότι έχουμε υποβληθεί σε μια σειρά από πολύ προσεκτικά σχεδιασμένες ψυχολογικές επιχειρήσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του 2020 και μετά. Νομίζω ξεκίνησε με τα εγκαίνια του ιού».

Οι πρώτες εντυπώσεις για τον ιό, κατά τον Miller, πέρασαν μέσα από ορισμένα τρομακτικά ερασιτεχνικά βίντεο από την Κίνα με άτομα που σωριάζονταν ξαφνικά στο έδαφος από «κορoναϊό» (όπως τον αποκαλούσαν τα ελληνικά ΜΜΕ τότε). «Αυτό το ιδιαίτερο παράδειγμα εμπορίας του φόβου είναι το πιο πειστικό, το πιο αποτελεσματικό, το πιο καταστροφικό είδος εμπορίας φόβου που έχει, πράγματι, ποτέ χρησιμοποιηθεί στην ιστορία της προπαγάνδας. Και αυτό πράγματι λέει κάτι». Κατά τον Miller, κάθε μορφή αποτελεσματικής προπαγάνδας, πολεμικής ή πολιτικής, ξεκινά με τον φόβο και τον θυμό.

Ο Καθηγητής Miller δεν διευκρινίζει ποιος συγκεκριμένα μπορεί να βρίσκεται πίσω από την προπαγάνδα ή ποιες είναι οι ευρύτερες πολιτικές προθέσεις. Αυτό που παρατηρεί όμως ως προς το επικοινωνιακό κομμάτι είναι ότι ο τρόπος διάχυσης της πληροφορίας για το ζήτημα του κορωνοϊού θυμίζει «αγγλοαμερικανικού τύπου» προπαγάνδα, όπως αυτή χρησιμοποιήθηκε για να παρουσιάσει τους Γερμανούς ως «Ούννους» κατά τον Α' και Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, για την καταπολέμηση του «δαιμονικού» σοβιετικού κομμουνισμού κατά τον Ψυχρό Πόλεμο και για τον πιο πρόσφατο «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας».

Η βασική παρατήρησή του αναφορικά με την ιστορική εξέλιξη της προπαγάνδας είναι πως σταδιακά προχωρεί από συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες σε όλο και πιο αφηρημένες έννοιες. Δηλαδή από τους «Ούννους Γερμανούς», που είναι κάτι το συγκεκριμένο, περάσαμε στους «κομμουνιστές» και στους «τρομοκράτες», που μπορεί να επηρεάσουν και να «ριζοσπαστικοποιήσουν» και μέλη της κοινωνίας μας. Η ποιοτική διαφορά με το ζήτημα του κορωνοϊού όμως είναι πως αυτός μπορεί να βρεθεί μέσα στον καθένα μας, ασυναίσθητα και χωρίς να το θέλει, να μεταδοθεί από αγαπημένα πρόσωπα και αγνώστους, κορυφώνοντας έτσι τον φόβο και τον τρόμο σε επίπεδα που καμιά πολιτική προπαγάνδα του παρελθόντος δεν μπόρεσε να καταφέρει.

Ο Miller πιστεύει πως ναι μεν υπάρχει η αρρώστια και σαφώς δεν είναι «απάτη» (hoax), επηρεάζει ορισμένες κατηγορίες ανθρώπων πάρα πολύ σκληρά, αλλά θεωρεί πως είναι όντως απάτη η μεγέθυνσή της. Πιστεύει δηλαδή πως οι ιός δεν είναι τόσο επικίνδυνος όσο παρουσιάζεται, ιδιαίτερα όσον αφορά τους ασυμπτωματικούς:

«Αυτός είναι ένας εντελώς παράλογος φόβος. Είναι είδος αρχέγονου φόβου. Είναι ο λόγος που οι άνθρωποι που εγώ και εσύ γνωρίζουμε, που καταλάβαιναν όλα τα προηγούμενα παραμύθια, την έχουν πάθει με αυτό. Είναι διότι έχουν πανικοβληθεί. [...] Η επίκληση του "ιού" πως "βρίσκεται παντού γύρω μας" ήταν αρκετή για να στριφογυρίσει τα μυαλά εκατομμυρίων ανθρώπων με υψηλή μόρφωση», ανέφερε χαρακτηριστικά.

Υπογράμμισε επίσης πως υπό το «καθεστώς εκτάκτου ανάγκης» όλα τα μέτρα που ελήφθησαν ήταν απόλυτα εκτός δημοκρατικών διαδικασιών και μηχανισμών λογοδοσίας.

* Αστυνομικές Σπουδές, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου

(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 01/08/2021, στήλη «Άμυνας & Ασφάλειας Αφηγήματα»)