Πάσχα και πάσης Κύπρου - Από μαχαλεπί μέχρι… κόψιμο κορμού

Η μεγαλύτερη γιορτή του Χριστιανισμού συναντάται με την κυπριακή παράδοση συνθέτοντας ένα μοναδικό πασχαλινό σκηνικό. «Εορτών εορτή και πανήγυρις εστί πανηγύρεων», λέει το τροπάριο. Προέρχεται από το εβραϊκό Πάσχα, που και αυτό έχει τις ρίζες του στην αρχαία Αίγυπτο. Με το «Πισάχ» -η λέξη σημαίνει διάβαση- οι Αιγύπτιοι γιόρταζαν τη διάβαση του ήλιου από τον ισημερινό, την εαρινή δηλαδή ισημερία, και μαζί της τον ερχομό της άνοιξης. Οι Εβραίοι καθιέρωσαν και αυτοί τη γιορτή με την ονομασία «Πεσάχ» (διάβαση-υπέρβαση) σε ανάμνηση της απελευθέρωσής τους από τους Αιγυπτίους και της διάβασης της Ερυθράς Θάλασσας. Στη χριστιανική γιορτή δόθηκε το όνομα «Πάσχα» και με απόφαση της Α’ Οικουμενικής Συνόδου, το 325 μ.Χ., ορίστηκε να γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. Το Πάσχα, ο λαός, μαζί με την «εκ νεκρών Ανάσταση» του Χριστού, τη νίκη Του δηλαδή ενάντια στον θάνατο, γιορτάζει και την ανάσταση της άνοιξης, το ξύπνημα της φύσης μετά τη νάρκη του χειμώνα.

Η Ανάσταση του Θεανθρώπου αλλά και όλο το σκηνικό που χτίζεται τη Μεγάλη Εβδομάδα στην κορύφωσή της δημιουργεί ένα μοναδικό κράμα σε συνάρτηση με τις πινελιές που τοποθετούνται από τη δική μας κουλτούρα, ξυπνώντας μνήμες και μυρωδιές που ξαναέρχονται αρμονικά από την παιδική μας ηλικία. Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί πως τεχνολογία, μοντερνοποίηση και νέα τάξη πραγμάτων θα αποτελούσαν τροχοπέδη, σβήνοντας ή τουλάχιστον… ξεθωριάζοντας τον τρόπο, την ένταση και τη διάθεση των γιορτών, όμως η έρευνά μας απέδειξε πως κάτι τέτοιο σε καμία περίπτωση δεν ισχύει.

Κυπριακή και άκρως… πασχαλινή φλαούνα

Η λέξη θεωρείται ότι προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό παλάθη - flado «flaon» φλαούνα (η παλάθη ήταν παρασκεύασμα με ξηρά φρούτα). Από την παραμονή ετοιμάζεται η γέμιση, ο «φουκός», από τριμμένο ειδικό τυρί που παρασκευάζεται αυτήν την εποχή του χρόνου, προζύμι, πολλά αβγά, σταφίδες και διάφορα μυρωδικά, όπως μέχλεπι, μαστίχα, δυόσμο, κανέλα. Για κάθε «φλαούνα», ορισμένη ποσότητα γέμισης τοποθετείται σε φύλλο ζύμης, ανοιγμένο σε μικρή πίτα, που διπλώνεται στα πλευρά σε τετράγωνο, τρίγωνο ή στρογγυλό σχήμα. Οι «φλαούνες» αλείφονται με αβγό και σουσάμι και ψήνονται στον φούρνο. Τρώγονται μετά την Ανάσταση το Μεγάλο Σάββατο.

Τα κόκκινα αβγά

Το βάψιμο των αβγών τη Μεγάλη Πέμπτη είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα του Πάσχα. Η παράδοση μάλιστα επιτάσσει να τα βάφουμε κόκκινα, ενώ τα τελευταία χρόνια η τάση είναι τα αβγά να βάφονται σε διάφορα χρώματα και να στολίζονται με ποικίλα σχέδια και τεχνοτροπίες.

Γιατί όμως βάφουμε κόκκινα τα αβγά τη Μεγάλη Πέμπτη; Η απάντηση «κρύβεται» σε διάφορες εκδοχές, οι ερμηνείες που δίνονται είναι πολλές και διαφορετικές, όπως και οι συμβολισμοί. Τα αυγά βάφονται τη Μεγάλη Πέμπτη, η οποία είναι η ημέρα του Μυστικού Δείπνου, όπου ο Χριστός πρόσφερε άρτο και κρασί ως συμβολισμό για το Σώμα Του και το Αίμα Του, έτοιμος να θυσιαστεί για να ελευθερώσει τον κόσμο από τα δεσμά της αμαρτίας. Η χριστιανική παράδοση θέλει τα αβγά, σύμβολο της γονιμότητας και της έναρξης ενός νέου κύκλου ζωής, να βάφονται κόκκινα, γιατί συμβολίζουν το Αίμα του Χριστού. Σύμφωνα με μία εκδοχή, η Παναγία πήρε ένα καλάθι αβγά και τα πρόσφερε στους φρουρούς Του Υιού της, ικετεύοντάς τους να μην τον βασανίσουν. Όταν τα δάκρυά της έπεσαν πάνω στα αβγά, τότε αυτά βάφτηκαν κόκκινα. Λένε ακόμα πως το αβγό συμβολίζει τον τάφο του Χριστού, που ήταν ερμητικά κλειστός, όπως το περίβλημα του αβγού, αλλά έκρυβε μέσα του τη «Ζωή», αφού από αυτόν βγήκε ο Χριστός και αναστήθηκε.

Το Μεγάλο Σάββατο

Tο Μ. Σάββατο αρχίζουν από νωρίς οι προετοιμασίες για την Ανάσταση. Πρώτο μέλημα το μάζεμα των ξύλων για το άναμμα της φωτιάς, «της Λαμπρατζιάς», στην αυλή της εκκλησίας. Κι εδώ συναγωνισμός για το ποιος θα φέρει το πιο μεγάλο ξύλο, «τον κούζαλο», γιατί η μεγάλη φωτιά πρέπει να διαρκέσει μέχρι πρωΐας. Ήταν ο μόνος τρόπος για να ζεσταίνονται οι πιστοί, αφού η Λειτουργία γίνεται τα μεσάνυκτα, όταν το κρύο είναι τσουχτερό. Αυτό όμως έγινε έθιμο, γιατί γύρω από τη φωτιά, τη Λαμπρατζιά, ζεσταίνεται όχι μόνο το σώμα αλλά κι η καρδιά. Γνωστοί και φίλοι, μέσα στο πνεύμα της αγάπης, θα κάνουν αστεία, θα πουν λόγια ζεστά, θα ανταλλάξουν ευχές. Γύρω στα μεσάνυχτα θα κτυπήσουν οι καμπάνες χαρμόσυνα. Δεν υπάρχει ήχος πιο γλυκός απ’ αυτό το χαρμόσυνο μήνυμα, αυτό το κάλεσμα για τη γιορτή της αγάπης και της αναγέννησης. Στην εκκλησία πρέπει να βρίσκονται όλοι, δεν πρέπει να λείψει κανένας χωριανός από τον «Καλό Λόγο». Γι’ αυτό κι ο παπάς ρωτά πριν αρχίσει τη Λειτουργία αν είναι όλοι παρόντες. Mε το «Δεύτε λάβετε φως...» όλοι θα ανάψουν τις λαμπάδες από το Άγιο Φως και θα ακολουθήσει η λιτανεία γύρω από την εκκλησία. Ο παπάς θα διαβάσει το Ευαγγέλιο της Ανάστασης και με το «Χριστός Ανέστη...» επέρχεται η λύτρωση από τα Πάθη της Μεγ. Εβδομάδας, η αγάπη ξεχειλίζει και η χαρά καλύπτει όλους, μικρούς και μεγάλους. Αγκαλιές, φιλιά, ευχές. Χριστός Ανέστη..., Αληθώς Ανέστη ο Κύριος..., Χρόνια Πολλά...

Μετά τη Λειτουργία το εκκλησίασμα μαζεύεται γύρω στη Λαμπρατζιά. Ευχές, αστεία, πειράγματα. Οι γιορτάρηδες της μέρας θα κεράσουν όλον τον κόσμο με τη φρέσκια φλαούνα, ζιβανία και κρασί, τα οποία ευλογήθηκαν πιο πριν μέσα στην εκκλησία. Ο κόσμος φεύγει και στο σπίτι όλη η οικογένεια θα απολαύσει τη ζεστή σούπα, την αυκολέμονη ή τη μαγειρίτσα, και την βραστήν όρνιθαν. Θα τσουγκρίσουν τα κόκκινα αβγά και θα είναι νικητής όποιου το κόκκινο αβγό μείνει γερό μέχρι το τέλος. Το γερό αβγό ο νικητής θα το φυλάξει ολόχρονα. Και βέβαια η φλαούνα έχει στο τραπέζι την τιμητική της θέση.

Καταιγισμός εκδηλώσεων για… όλα τα γούστα

Σχεδόν σε κάθε χωριό κάθε επαρχίας οι τόπακες ετοιμάζονται να δώσουν τον δικό τους τόνο στους εορτασμούς. Μια απλή ανάγνωση των προγραμματισμένων εκδηλώσεων δίνει το στίγμα των ημερών, με κυρίαρχο στην ατζέντα το «εθνικό» μας σπορ -δηλαδή δωρεάν κατανάλωση φαγητού, εδεσμάτων και γλυκών- παρέα με τη διοργάνωση διαφόρων παιχνιδιών.

Εκκίνηση με την όμορφη Κακοπετριά, όπου η τοπική νεολαία σε συνεργασία με το κοινοτικό συμβούλιο διοργανώνουν τριήμερο πασχαλινών παιχνιδιών. Στην αυλή λοιπόν του Δημοτικού Σχολείου (16:00) την Κυριακή του Πάσχα την τιμητική τους θα έχουν ο ζίζιρος, ο κάμηλος, το σχοινί, καθώς και σακουλοδρομίες και αβγοδρομίες, ενώ τη Δευτέρα του Πάσχα το μενού θα είναι ακριβώς το ίδιο, περιλαμβάνοντας όμως δωρεάν μαχαλεπί. Η κορύφωση των εορτασμών θα έρθει την Τρίτη του Πάσχα, αφού στις 16:00 στο γήπεδο Κακοπετριάς θα διεξαχθεί ποδοσφαιρικός αγώνας μεταξύ… ελεύθερων και παντρεμένων.

Το γραφικό χωριό των Λευκάρων, εκτός από τους ποδοσφαιρικούς αγώνες για μικρούς και μεγάλους, υπόσχεται φαγητό, γλέντι και διασκέδαση. Συγκεκριμένα, τη Δευτέρα του Πάσχα (15:00) στο Δημοτικό Σχολείο θα υπάρχει σωρεία παραδοσιακών παιχνιδιών, ενώ το πρόγραμμα θα περιλαμβάνει μουσική, χορό και φυσικά ποτό. Το Κέντρο Νεότητας του χωριού ενημερώνει ότι θα παρέχεται δωρεάν σούβλα από τον Δήμο Λευκάρων.

Αφήνουμε όμως τη σούβλα και το μαχαλεπί και πάμε κάπου πιο εναλλακτικά και συγκεκριμένα στο ανατολικότερο χωριό της επαρχίας Λεμεσού, την Ασγάτα. Το Κοιν. Συμβούλιο στήνει το απόγευμα της Λαμπρής (18:30) τα παραδοσιακά παιχνίδια στο προαύλιο της εκκλησίας που θα αφορούν τους ενήλικες, ενώ την ίδια ώρα ο Σύνδεσμος Αποδήμων του χωριού θα κερνά λουκουμάδες. Τη Δευτέρα σειρά θα πάρουν τα παιδιά, αφού με πρωτοβουλία του Συνδέσμου Γονέων (Δημοτικού & Νηπιαγωγείου) η σκυτάλη των παραδοσιακών παιχνιδιών θα πάει στους μικρούς (18:30), με το μενού να περιλαμβάνει… ποπ-κορν. Το γλέντι θ’ αρχίσει στις 20:00, αφού είναι προγραμματισμένη η μουσική βραδιά στην πλατεία της κοινότητας παρουσία φυσικά και ζωντανής μουσικής. Αυτό όμως δεν θα είναι το φινάλε των εορτασμών, αφού την Τρίτη του Πάσχα (18:00) η εκκλησία διοργανώνει «Χάμπουργκερ Πάρτι» στο Αρχονταρίκι.

Για όσους δεν θα μετακινηθούν από την πρωτεύουσα έχουμε επίσης τη λύση. Ο Δήμος Αγλαντζιάς φέρνει την παράδοση στη Λευκωσία, αφού προσκαλεί τη Δευτέρα του Πάσχα στην πλατεία της Παλιάς Αγλαντζιάς, με παραδοσιακή μουσική, χορούς και παιχνίδια. Εκτός από το κομμάτι της διασκέδασης (16:30-19:30), θα προσφέρονται κρασί, ζιβανία και πίττες της σάτζιης.

Τα παραδοσιακά πασχαλινά μας παιχνίδια θα αναβιώσουν επίσης σε ένα πολύ όμορφο φεστιβάλ που θα λάβει χώραν στην Πάφο. Πιο συγκεκριμένα, την Τρίτη, 18 Απριλίου, στις16.00, ο Λαογραφικός Όμιλος Κτήμα διοργανώνει στην Πλατεία Δημαρχείου, στην Πάφο, το 3ο Φεστιβάλ Πασχαλινών Παραδοσιακών Παιχνιδιών, στα οποία μπορούν να λάβουν μέρος άτομα όλων των ηλικιών. Το Φεστιβάλ πραγματοποιείται υπό την αιγίδα της Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής UNESCO και τη στήριξη του Δήμου Πάφου. Στο φεστιβάλ θα παρευρεθεί το Διοικητικό Συμβούλιο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού AEJeST, που ασχολείται με τη διατήρηση των παραδοσιακών παιχνιδιών και αθλημάτων και εκπροσωπείται από 7 χώρες της Ευρώπης. Στο πρόγραμμα του φεστιβάλ περιλαμβάνονται 23 ολόκληρα παιχνίδια, αφού πέραν των συνηθισμένων θα υπάρξει κόψιμο κορμού, σκατούλικα, βάτραχος, λιγκρίν, σανιδοπόδαρα και λοκούμι.